سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما

اگر تا به حال هنگام پرواز با خود پرسیده‌اید سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما چگونه کار می‌کند، باید بدانید پشت آن فناوری پیچیده‌ای نهفته است. برخلاف تصور عموم، فضولات انسانی در میانه آسمان تخلیه نمی‌شوند بلکه درون مخازن ویژه‌ای جمع‌آوری شده و پس از فرود هواپیما تخلیه می‌گردند. در ادامه، با نحوه عملکرد، تاریخچه و نوآوری‌های جدید این سیستم آشنا می‌شوید تا هنگام رزرو بلیط هواپیما، از دانستن پشت‌صحنه یکی از جالب‌ترین فناوری‌های پرواز شگفت‌زده شوید.

میزان استفاده از دستشویی در پروازهای طولانی

در پروازهای بین‌المللی، به‌ویژه در هواپیماهای بزرگ مانند بوئینگ ۷۴۷، سیستم تخلیه فاضلاب بخش مهمی از طراحی کابین را تشکیل می‌دهد. طبق آمار شرکت‌های هوایی، هر مسافر در پروازهای طولانی‌مدت به‌طور میانگین حدود ۲ تا ۳ بار از دستشویی هواپیما استفاده می‌کند. در یک پرواز ۷۴۷ سه‌کلاسه با ظرفیت کامل، مجموع فضولات انسانی تولیدشده حدود ۱۰۴۰ تا ۱۰۵۰ لیتر برآورد می‌شود؛ حجمی تقریباً معادل یک جکوزی چهارنفره.

مدیریت این میزان پسماند در فضای محدود و تحت فشار هواپیما، نیازمند سیستمی دقیق و سبک است که هم بهداشت را حفظ کند و هم از نشت یا آلودگی جلوگیری نماید. در ادامه، با نحوه عملکرد سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما آشنا می‌شویم.

اگر کنجکاوید بدانید خلبان‌ها در پروازهای طولانی کجا استراحت می‌کنند، مقاله‌ی محل استراحت خلبانان در هواپیما را هم بخوانید.

سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما چگونه کار می‌کند؟

برای مدیریت حجم بالای فضولات انسانی در پرواز، سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما با فناوری وکیوم یا مکش خلأ طراحی شده است. زمانی‌که دکمه‌ی فلاش را فشار می‌دهید، صدایی قوی و کوتاه شنیده می‌شود که در واقع حاصل مکش شدید هوا درون لوله‌هاست، نه تخلیه‌ی محتویات به بیرون از هواپیما. این مکش باعث می‌شود تمام فضولات موجود در کاسه در کسری از ثانیه به درون سیستم لوله‌کشی منتقل شوند.

برخلاف توالت‌های زمینی که با فشار آب و نیروی گرانش کار می‌کنند، در دستشویی هواپیما خبری از آب در کاسه نیست. در پرواز، استفاده از آب خطرناک و غیرممکن است؛ زیرا نشت یا حرکت آب در ارتفاع بالا می‌تواند باعث آسیب به سیستم‌ها یا آلودگی شود. به همین دلیل، مکانیزم وکیوم جایگزین سیفون‌های سنتی شده تا بدون نیاز به آب، هم بهداشتی‌تر و هم سبک‌تر باشد.

تاریخچه سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما

تولد سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما به دهه‌ی ۱۹۷۰ بازمی‌گردد. در آن زمان، مهندسی به نام جیمز کمپر (James Kemper) با هدف رفع مشکلات توالت‌های سنتی، نخستین توالت خلأ (Vacuum Toilet) را در سال ۱۹۷۵ ثبت کرد. اختراع او از سال ۱۹۸۲ در هواپیماهای بوئینگ به کار گرفته شد و انقلابی در بهداشت پرواز به‌وجود آورد.

در این سیستم، به‌جای آب از ماده‌ای آبی‌رنگ به نام Skykem استفاده می‌شود؛ ترکیبی ضدعفونی‌کننده که هم بو را از بین می‌برد و هم کاسه‌ی توالت را تمیز نگه می‌دارد. مکانیزم مکش خلأ، تمام ضایعات را با سرعت بالا به مخزن مخصوص منتقل می‌کند و هیچ اثری از پسماند باقی نمی‌گذارد.

این نوع توالت علاوه بر حفظ بهداشت، مصرف آب را تا حد زیادی کاهش می‌دهد، وزن هواپیما را کمتر می‌کند و فضای کابین را بهینه‌تر به کار می‌گیرد. در واقع، از دهه‌ی ۸۰ میلادی تاکنون، تقریباً تمام شرکت‌های هواپیمایی از همین فناوری خلأ استفاده می‌کنند.

اگر قصد دارید با اطلاعات کامل‌تر سفر کنید، بد نیست پیش از پرواز مقاله‌ی هزینه اضافه بار را هم بخوانید تا از پرداخت هزینه‌های غیرمنتظره در فرودگاه جلوگیری کنید.

عملکرد سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما

در توالت‌های هواپیما، همه‌چیز با فشردن یک دکمه آغاز می‌شود. با فشار دادن دکمه‌ی فلاش، دریچه‌ای در پایین کاسه باز می‌شود و مقدار کمی از ماده‌ی آبی‌رنگ Skykem درون آن پخش می‌گردد. در همین لحظه، سیستم خلأ یا Vacuum System فعال می‌شود و با فشار منفی بالا، تمام محتویات کاسه را به درون لوله‌ها می‌کشد.

برخلاف تصور رایج، صدای بلندی که هنگام فلاش می‌شنوید، ناشی از مکش شدید هواست، نه خروج پسماند به بیرون از هواپیما. سرعت مکش در این سیستم بسیار بالا بوده و محتویات با نیرویی چند برابر یک موتور مسابقه از کاسه خارج می‌شوند. سپس فضولات از طریق شبکه‌ای از لوله‌ها به بخش پشتی هواپیما منتقل می‌شوند، جایی که مخزن فاضلاب اصلی قرار دارد.

این مخزن تنها پس از فرود، توسط تیم خدمات زمینی تخلیه می‌شود و در طول پرواز هیچ امکانی برای خروج یا تخلیه‌ی پسماند از داخل هواپیما وجود ندارد. همین ویژگی، سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما را به یکی از ایمن‌ترین و بهداشتی‌ترین بخش‌های پرواز تبدیل کرده است.

چرا فضولات در هواپیما در حین پرواز تخلیه نمی‌شوند (و «یخ آبی» چیست)؟

تخلیه فضولات انسانی به بیرون هواپیما در حین پرواز ممنوع و در اکثر کشورها غیرقانونی است. مخزن فاضلاب در هواپیما طوری طراحی شده که محتوای توالت پس از فرود و توسط خودروهای خدمات زمینی تخلیه شود؛ بنابراین خلبان‌ها یا خدمه اجازه‌ی رهاسازی پسماند در آسمان را ندارند.

با این حال، در چند دههٔ اخیر گزارش‌هایی از «یخ آبی (blue ice)» منتشر شده است: گاهی به‌دلیل نشتی، نقص دریچه‌ها یا خطا در سرویس‌دهی، ترکیبی از مادهٔ نگهدارنده (مثلا Skykem) و فاضلاب داخل محفظه‌ای بیرونی یخ می‌زند و قطعات یخی حاوی این ماده در مسیر سقوط، به زمین می‌رسند. این پدیده نادر است و معمولاً ناشی از خرابی فنی یا اشتباه انسانی در فرایند نگهداری محسوب می‌شود؛ نه اقدام عمدی برای پرتاب فضولات.

خلاصه اینکه: رهاسازی فضولات در پرواز مجاز نیست و موارد «یخ آبی» بیش‌تر پیامد نقص یا نارسایی نگهداری هستند؛ شرکت‌های هواپیمایی و مقامات هوانوردی برای کاهش چنین رخدادهایی روی بازرسی‌های فنی و اصلاح درزها و مسیرهای انتقال فاضلاب تمرکز می‌کنند.

برای آشنایی با سایر محدودیت‌ها و مقررات پروازی، مقاله‌ی اشیای ممنوعه در پرواز را از دست ندهید تا بدانید چه وسایلی را نباید با خود به کابین ببرید.

پیشرفت سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما

بیش از سه دهه است که سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما با همان فناوری مکش خلأ یا وکیوم کار می‌کند و از نظر عملکرد کلی تغییر چشمگیری نداشته است. با این حال، برخی شرکت‌های هواپی‌سازی در سال‌های اخیر برای بهبود بهداشت و راحتی مسافران، اصلاحاتی جزئی در طراحی این بخش انجام داده‌اند.

به‌عنوان نمونه، شرکت بوئینگ در سال ۲۰۱۶ نمونه‌ای آزمایشی از سرویس بهداشتی را معرفی کرد که از نور فرابنفش (UV) برای ضدعفونی سریع سطوح پس از هر بار استفاده بهره می‌برد. این سیستم می‌تواند در عرض سه ثانیه تا ۹۹.۹ درصد از عوامل میکروبی را از بین ببرد. همچنین، تجهیزاتی مانند پخش‌کننده صابون و خشک‌کن بدون تماس به حفظ بهداشت کمک می‌کنند.

با وجود این تغییرات محدود، اساس عملکرد توالت‌های وکیوم همچنان همان مکانیزم ساده و مؤثر مکش خلأ است که سال‌هاست در تمامی پروازهای مسافربری به کار می‌رود.

جمع بندی

در این مطلب دیدیم سیستم تخلیه فاضلاب و دستشویی هواپیما چگونه با فناوری وکیوم، فضولات را بدون استفاده از آب به مخازن مخصوص منتقل می‌کند. از تاریخچه‌ی اختراع آن توسط جیمز کمپر تا نحوه‌ی عملکرد، مسیر انتقال فاضلاب، پدیده‌ی «یخ آبی» و تغییرات جزئی سال‌های اخیر را مرور کردیم تا بدانیم این بخش کمتر‌دیده‌شده، چطور نقشی حیاتی در بهداشت و ایمنی پرواز دارد.

سوالات متداول