کلیسای وانک اصفهان؛ هنگام تماشای این کلیسا جادو خواهید شد!

دیگر لازم نیست برای دیدن کلیساهای مسیحی به ترکیه، ارمنستان یا کشورهای دیگر سفر کنید. در اصفهان به تماشای کلیسای وانک بروید و از هنر نقاشی دیواری لذت ببرید. نقاشی‌های رنگارنگ که نمونه آن را کم‌یاب است. کلیسای تاریخی وانک یکی از آثار تاریخی به جا مانده در اصفهان است. بیشتر مسافران که به تماشای کلیسای زیبا وانک رفته‌اند می‌گویند این کلیسا به معنای واقعی باشکوه است. اگر می‌خواهید در سفر بعدی به اصفهان به دیدن کلیسای وانک اصفهان بروید تا انتهای این مقاله از مجله گردشگری سه کلیک همراه ما باشید تا با این کلیسای چشم‌نواز بیشتر آشنا شویم. 

این بار بلیط هواپیما اصفهان را فقط با سه کلیک بخرید! 

تاریخچه کلیسای وانک

این کلیسا توسط ارمنیانی که به اصفهان مهاجرت کرده بودند ساخته شد. آن‌ها ابتدا در محله‌ای از اصفهان سکنا گزیدن که بعدا به محله جلفا اصفهان شهرت یافت. ابتدا ارامنه اصفهان یک کلیسای کوچک در این محله ساختند که حالا محل قرارگیری کلیسای آمناپرگیچ است. این کلیسا تخریب شد و ارامنه نیاز دیدند کلیسای دیگری به جای آن بنا کنند. کلیسای بعدی که حالا به کلیسای وانک شهرت دارد ساخته شد. نام دیگر این کلیسا هوسپ آرماتاتسی است که معنای نجات دهنده مقدس را می‌رساند. کلیسای وانک به همت اسقف داوید جوقایستی و کمک‌های مالی ارامنه جلفای اصفهان تکمیل شد. 

ساخت این کلیسا حدود 9 سال طول کشید و این مدت زمان با توجه به ظرافت تزئینات داخلی کلیسا معمول است. در قسمتی از سردر غربی این کلیسا لوحی لاجوردی و به خط طلایی به چشم می‌خورد که شامل اطلاعات ساخت این کلیسا است. در این لوح به زبان ارمنی آمده: 

کلیسای آمناپرگیچ در سال 1655م.، در دوران پادشاهی شاه عباس دوم و در زمان جاثلیق فیلیپوس، به دست راهب این دیر، خلیفه داوید و با کمک‌های مالی مردم جلفا شروع شد و در سال 1664 میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام می‌شود نصیب آنهایی که در قید حیاتند یا در گذشته‌اند شود.

حالا کلیسای وانک در زمره آثار ملی ایران قرار دارد. این کلیسای تاریخی در سال 1310 به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد. 

چرا ارامنه به جلفا اصفهان آمده بودند؟

ماجرای کوچ ارامنه به جلفای اصفهان بسیار شنیدنی و تلخ است. وقتی که شاه عباس دوم در جنگ با ایروان دستور عقب‌نشینی می‌دهد تمام شهرها و روستاهایی که سر راهشان بوده را تخریب می‌کنند و مردمان ساکن را هم به عنوان اسیر با خود به سمت ایران می‌بردند. در طول مسیر سپاه عثمانی سپاه ایران را تعقیب می‌کرد و به همین دلیل شاه عباس در ابتدا دستور داد تعدادی از پیران، افراد مریض و یا کودکان را که نمی‌توانستند با سرعت بالا حرکت کنند را به قتل برسانند. سپس وقتی سپاه ایران به همراه اسرا به رود ارس رسید دوباره به شاه خبر دادند که سپاه عثمانی در تعقیب است. شاه عباس دستور می‌دهد سپاه و اسرا از رودخانه ارس که در آن زمان خروشان و خطرناک بود عبور کنند. پس بر اثر همین حادثه حدود سیصد هزار نفر از سیصدوپنجاه‌هزار اسیر در رودخانه ارس غرق شدند. 

کوچاندن ارامنه به اصفهان با سکونت آن‌ها در محله جلفا اصفهان همراه شد. سپس ارامنه سعی کردند کلیسا و بناهای مذهبی مخصوص خودشان را بسازند که کلیسای وانک یکی از همین بناها است. یک نمونه از کلیسای وانک به همین نام در شهر جوغا وجود داشت که ارامنه تا قبل از حمله شاه عباس در آن عبادت می‌کردند. 

معماری کلیسای وانک اصفهان

کلیسای وانک اصفهان شامل دو بخش کلیسا و باغ وانک می‌شود. وقت از باغ وانک عبور می‌کنید به در ورودی کلیسا می‌رسید. دری چوبی با رنگ قهوه‌ای که پس از سال‌ها هنوز پابرجا است. بالای در ورودی یک برج ناقوس به چشم می‌خورد. این برج سه طبقه است و در طبقه دوم آن ساعتی سیصد کیلویی کار گذاشته شده است. جالب است که بدانید صفحه این ساعت در هر چهار طرف برج ناقوس وجود دارد تا وقت عبادت را به همه نشان دهد. این برج ناقوس و ساعت اهدایی یکی از ارامنه به نام ماردیروس هور دانانیان است که 38 سال پس از ساخت کلیسا ساخته شده است. شاهد این هدیه، کتیبه‌ای در سمت راست در ورودی است که عبارت زیر بر آن حک شده است: 

این برج و ساعت آن را ماردیروس گوورگ هوردانانیان در سال ۱۹۳۱ میلادی به یادبود برادر مرحومش که در سال ۱۹۲۴ میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده‌ است. 

در سمت راست برج ناقوس کتیبه‌ای دیگر قرار گرفته است که از سنگ‌های صلیبی پوشیده شده است. این علامت‌ها را در زبان ارمنی آن‌ها را خاچ کلیم می‌نامند. 

نقاشی‌های دیواری کلیسا

جنس دیوارهای کلیسا از خشت خام است در صورتی که دیگر همتایان وانک معمولا از مصالحی چون سنگ ساخته می‌شدند. اما دیوار داخلی کلیسای وانک اصفهان را با گچ پوشانده‌اند تا بتوانند بر روی آن نقاشی دیواری اجرا کنند. معماری کلی کلیسا براساس گنبدها بررسی می‌شود. این بنا دو گنبد دارد. یکی از گنبدها کوچک‌تر است و بر سقف محل استقرار عامه مردم کار شده است ولی گنبد بزرگتر قسمتی که محراب کلیسا خوانده می‌شود را می‌پوشاند. دورتادور گنبد بزرگ هشت پنجره نصب شده است و بین هر کدام نقاشی‌هایی قرار گرفته است که داستان آفرینش حضرت آدم و حوا و کشته‌شدن هابیل را نقل می‌کند.

نکته قابل توجه درباره کلیسای وانک گنبد آن است. این گنبد تحت تاثیر معماری مسجد در اصفهان به شکل  کروی‌شکل ساخته شده است. معمول است گنبد کلیساها را به صورت مخروطی بسازند اما در کلیسای وانک این اتفاق نیفتاده است. شاید بتوان این معماری ترکیبی را نشانه‌ای از اقدام فرهنگ‌های ایرانی و ارمنی دانست. 

همچنین فضای میان دیوار غربی کلیسا و گنبد کوچک را آجرچینی مربعی‌شکل پُر کرده است که به آن ناقوس دوم می‌گویند. تمام این سازه 8 متری با آجر و چوب مستحکم شده است و این نشان دهنده هوش معماران ارمنی است. 

نقاشی های کلیسای وانک 

آن چیزی که مسافران ایرانی و خارجی را جدا از هر مذهبی به این کلیسا می‌کشاند شاید نقاشی‌های دیواری باشکوهش باشد. این نقاشی‌ها هر جایی از کلیسا کار شده است. دیوارها، طاق نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و تمامی زوایای کلیسا مزین به نقاشی‌های است که با تکنیک رنگ روغن اجرا شده است. نقاشی‌های کلیسای وانک اصفهان بر دو نوع است: نقاشی‌هایی که بر دیوار اجرا شده است و نقاشی‌هایی که بر پارچه یا بوم اجرا شده است و سپس به دیوار الصاق شده است. 

مشخصه اصلی نقاشی ارمنی که در دیوارنگاره‌های این کلیسا نیز بروز کرده است، رنگ‌آمیزی چشم‌نواز و شاداب و سبک‌های متنوع است. تا جایی که ارامنه انجیل‌های خود را نیز با نقاشی تزیین می‌کردند. در کلیسای وانک نیز با کمک تکنیک‌ رنگ روغن و بهره‌گیری از داستان‌های انجیل دیوارنگاره‌هایی تماشایی اجرا شده است. 

نقاشی‌های کلیسای وانک اصفهان داستان‌هایی از تولد عیسی مسیح، سجده سه پادشاه به حضرت، آزمون عیسی مسیح توسط ابلیس، آخرین شام حضرت عیسی، به صلیب کشیده شدنش، دفن حضرت عیسی و عروج او را با ظرافت تمام به تصویر می‌کشد. از دیگر موضوعاتی که در دیوارنگاره‌های کلیسای وانک دیده می‌شود می‌توان به روز رستاخیز، داوری روز رستاخیز و بهشت و جهنم و هفت طبقه آن اشاره کرد.

تور داخلی را تنها با سه کلیک رزرو کنید.

نقاشی بهشت و جهنم در کلیسای وانک

مهم‌ترین دیوارنگاره کلیسای وانک اصفهان نقاشی بهشت و جهنم است. این نقاشی بر دیوار غربی محل استقرار عامه مردم یا به اصطلاح ارامنه، نمازخانه کلیسا به نمایش درآمده است. نقاشی بهشت و جهنم برداشتی تصویری از انجیل است که با ظرافت تمام بر دیوار کلیسا خودنمایی می‌کند. ترکیب رنگ‌های نقاشی بهشتو جهنم خارق‌العاده است تا جایی که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. مهم‌ترین نکته در این نقاشی هفت طبقه است که به صورتی خاص از هم تفکیک شده است. گروه زیرین جهنمیان هستند که در آتش می‌سوزند یا توسط حیوانات درنده آزار می‌بینند. طبقات بعدی با توجه به ارج و قرب ساکنانش طبقه‌بندی شده‌ است. از این هفت طبقه در انجیل یاد شده است.

درباره نقاشان این کلیسا نیز اطلاعاتی در دست است. تمام نقاش‌ها ارمنی بودند و از جمله آن‌ها می‌توان به خلیفه هوانس مرکوز، خواجه اودیک، کشیش استپانوس و استاد میناس اشاره کرد. هزینه طلاکاری، تذهیب و نقاشی‌ها را هم خواجه آودیک استپانوس پرداخته بود. این اطلاعات در کتیبه‌ای بر روی دیوار شمالی کلیسا حک شده است.

موزه کلیسای وانک

این موزه در سال 1350 شمسی بنا شد. دستور ساخت آن توسط شورای خلیفه‌گردی اصفهان صادر شد. در این موزه آثاری چون کتاب‌های نسخ قدیمی، انجیل‌های تصویری، اسناد، لباس‌های ارامنه اصفهان، لباس‌های آیینی چون لباس عروس و داماد و چندین شی تاریخی دیگر که فرهنگ ارامنه را به نمایش درمی‌آورد در موزه کلیسای وانک دیده می‌شود. 

ورودی موزه با دو تندیس از مسروپ ماشتوتس، خالق حروف الفبای ارمنی و خاچاطور گساراتسی، موسس چاپخانه کلیسای وانک دیده می‌شود. خالق این دو مجسمه مردی ارمنی به نام زاون آیوازیان بود که این دو تندیس را در سال 1356 شمسی به پاس زحمات این دو چهره مشهور ارمنی ساخت.

در جهت دیگری از محوطه موزه کلیسای وانک یک لوح مستطیلی دیده می‌شود که به صورت عمودی قرار گرفته است. این لوح چپلیپاسنگ یا خاچکار نام دارد. این نوع لوح را با نقش صلیبی که بر آن نقش بسته است می‌شناسند. خالق این لوح سنگی بزرگ سنگ‌تراش ارمنی به نام آرداک هامبارسویان است که آن را از سنگ توف ساخته است. 

بر پایه این لوح عبارت‌هایی به ارمنی نوشته شده است که اطلاعات آن را بازگو می‌کند. از جمله اینکه این لوح برای قدردانی و یادبود اولین اسقف ارمنیان در اصفهان یعنی اسقف اعظم مسروپ در سال 1396 شمسی ساخته شد. 

بخش‌های مختلف موزه کلیسای وانک اصفهان

موزه کلیسای وانک با غرفه‌هایی که هر یک شامل یک مجموعه از آثار تاریخی است تفکیک می‌شود. این موزه بخش‌های مختلفی دارد که به شرح زیر است:

غرفه کتاب‌ها و نسخه‌های خطی تاریخی 

در این بخش 710 جلد کتاب خطی نگهداری می‌شود. حدود 200 جلد از این کتاب‌ها تورات، انجیل و کتب‌های مقدس مسیحیت است. زبان تمام کتاب‌ها ارمنی است و بر پوست و کاغذ نوشته شده است.

غرفه تابلوهای گچ بری و نقاشی

در بخش دیگر موزه کلیسای وانک تابلوهای نقاشی است که هنر هنرمندان اروپایی و ارمنی است. این تابلوها بر کرباس، پوست، چرم، فلز و شیشه اجرا شده است.

آثار فلزی 

مجموعه آثار فلزی این موزه شامل زیورآلات طلا و نقره، کمربند، قلاب شنل، سینی، انواع جعبه صلیب، عودسوز و ظرف روغن مقدس است.

غرفه دست بافته‌ها و رودوزی‌های سنتی

در گذشته دور که ماشین خیاطی و کارخانه پارچه‌بافی وجود نداشت لباس‌ها و پارچه‌ها با دست تهیه می‌شد. منسوجات این غرفه شامل لباس‌های مذهبی روحانیان ارمنی، قطعات پارچه‌ای مورد استفاده در مراسم کلیسا و نمونه‌هایی از پوشاک سنتی ارمنیان جلفا است.

ظروف چینی و سفالی و آثار چوبی

بزرگ‌ترین غرفه موزه کلیسای وانک اصفهان مربوط به ظروف چینی و سفالی است. آثار این بخش از نظر نقش‌ و موضوعات تزیینی به چند دسته تقسیم می‌شود. در غرفه آثار چوبی نیز انواع ساعت، مبلمان، شمعدان، جعبه، صلیب و تابلوهای منبت‌کاری وجود دارد.

غرفه صنعت چاپ ارمنی

آثار این غرفه شامل تعدادی از حروف چاپ و تعدادی کتاب با چاپ فشاری است. زبان این کتاب‌ها ارمنی است و اولین نمونه‌ها در دنیا هستند. از دیگر آثار این موزه می‌توان به هنر جلد سوخت، معرق، ضربی و روغنی مرصع و مذهب اشاره کرد.

غرفه نسل‌کشی ارمنیان

یکی از تلخ‌ترین غرفه‌های این موزه غرفه نسل‌کشی ارمنیان است. در این غرفه کتاب‌هایی که درباره نسل‌کشی ارامنه منتشر شده است نگهداری می‌شود. این کتاب‌ها به زبان‌های مختلف دنیا است. همچنین چند نمونه از مکاتبات شاهان عثمانی در رابطه با این حادثه در این غرفه نگهداری می‌شود.

غرفه سکه‌ها

سکه‌های موجود در موزه کلیسای وانک بر سه قسم است؛ سکه‌های ماقبل تاریخ، سکه‌های اسلامی، سکه‌های ارمنی دوره حکومت شاه کیلیکیه. همه این سکه‌ها توسط یک نفر و در سال 1970 میلادی به موزه کلیسای وانک اصفهان اهدا شد.

غرفه اولین جمهوری ارمنستان

در این غرفه موزه کلیسای وانک اصفهان شامل گذرنامه‌ها، تمبرها، اسکناس‌ها، سکه‌ها و اوراق مربوط به حضور ارامنه در جلفای اصفهان است. این غرفه در ۱۹۷۵ میلادی افتتاح شد.

تار موی حکاکی شده

مهم‌ترین و جذاب‌ترین شی این موزه یک تار مو است که داستانی جالب دارد. این تار مو متعلق به دختری 18 ساله است که واهرام هاکوپیان جمله‌ای از کتاب مقدس تورات را به زبان ارمنی بر این تار مو حک کرده است. شاید بپرسید چنین چیزی چگونه ممکن است؟ خب به وسیله یک قلم از جنس الماس این حکاکی انجام شده است. چهار سال پس از راه‌اندازی موزه این تار مو اهدا شد. البته یادتان باشد که می‌توانید به کمک میکروسکوپی که در کنار تار مو قرار گرفته است نوشته روی آن را بخوانید:

به‌جهت دانستن حکمت و عدل و برای فهمیدن کلمات فطانت

کتابخانه کلیسای وانک اصفهان

در بخش شمالی محوطه کلیسای وانک اصفهان یک کتابخانه وجود دارد. روایت است که ابتدا در دوران اسقف هوهانس سورنیان قسمتی از سالن نهارخوری کلیسای وانک که در بخش شمالی کلیسا بود به کتابخانه تبدیل شد. این کتابخانه از ابتدای تاسیس کلیسا تاسیس شده بود اما تا سال 1844 کتابی نداشت. پس از این سال کتاب‌هایی خطی و چاپی کلیسا در این موزه نگهداری شد. سپس بر تعداد کتاب‌های این کتابخانه افزوده شد و برای کتابخانه ساختمانی جداگانه بنا شد. 

کتابخانه کلیسای وانک اصفهان در سال 2016 کتابخانه به طور کلی بازسازی شد. کتابخانه جدید به سیستم کامپیوتری مجهز شد تا انتخاب کتاب راحت‌تر صورت پذیرد. نسخه دیجیتال برخی از کتاب‌های ارمنی که کمیاب بودند نیز به کتابخانه اضافه شد. به طور کلی شمار کتاب‌های این کتابخانه به شانزده هزار جلد کتاب ارمنی، پنج هزار جلد کتاب فارسی و پنج هزار و پانصد جلد کتاب‌های خارجی می‌رسد. در ضمن استفاده از کتاب‌های کتابخانه کلیسای وانک اصفهان برای مراجعین غیر ارمنی با ارائه معرفی‌نامه، در محل و در ساعات اداری ممکن است.

چاپ‌خانه کلیسای وانک

پس از سفر خلیفه بزرگ ارامنه اصفهان به کشور لهستان تصمیم خلیفه‌گری ارامنه اصفهان بر آن شد تا صنعت چاپ را در اصفهان راه‌اندازی کنند. به همین طریق اولین چاپخانه در ایران سال 1630 میلادی تاسیس شد. این چاپخانه به همت خاچاطور کساراتسی راه‌اندازی شد. درباره این چاپخانه باید بدانید که اولین کتاب‌ها چاپی ایران محصول این چاپخانه بود. این کتاب زبور داوود نام داشت و چاپ آن یک سال و پنج ماه طول کشید. سرانجام این چاپخانه بر اثر مخالفت‌های فراوان در اثر آتش‌سوزی از بین رفت اما دستگاه چاپ به موزه کلیسای وانک اصفهان منتقل شد.

بنای یادبود قربانیان نسل‌کشی ارامنه

حادثه تلخ نسل‌کشی ارامنه را با نام هولوکاست ارامنه نیز می‌شناسند که تداعی‌گر شدت این حادثه است. ارمنی‌ها به این حادثه جنایت بزرگ می‌گویند. اتفاقی که با درد و رنج زیادی برای ارامنه همراه بود. تعداد قربانیان این حادثه یک و نیم میلیون نفر تخمین زده می‌شود. 

حالا بنای یادبودی در محوطه کلیسای وانک اصفهان وجود دارد که تداعی‌گر زخم به جای مانده نسل‌کشی ارامنه است. این بنا با هدف فرهنگ‌سازی و آموزش به نسل‌های بعدی ارامنه ساخته شد. سال 1975 میلادی که شصت سال از این فاجعه می‌گذشت این بنا به دست آلبرت آجمیان، مهندسی طراح ارمنی طراحی شد. هر سال در تاریخ 24 آوریل ارامنه اصفهان در کنار این یادبود جمع می‌شوند و یاد قربانیان را زنده نگه می‌دارند.

آدرس کلیسای وانک و اطلاعات ضروری

آدرس: اصفهان، خیابان نظر شرقی، محله جلفا، کوچه آلفرد.

برای دسترسی به کلیسای وانک اصفهان با مترو باید از خط شماره 1 استفاده کنید و در ایستگاه شریعتی پیاده شوید. حدود بیست دقیقه پیاده‌روی با موزه کلیسای وانک فاصله خواهید داشت که می‌توانید پیاده‌روی کنید یا تاکسی بگیرید.

ساعت کاری کلیسا و موزه وانک: کلیسای وانک هر روز به جز تعطیلات رسمی و مناسبت‌های خاص ارمنی از ساعت 8:30 تا 13 و 15:30 18:30 میزبان علاقه‌مندان خواهد بود. جهت هماهنگی برای بازدید می‌توانید با شماره تلفن 03136243472 تماس بگیرید یا به سایت کلیسا به آدرس vank.ir مراجعه کنید.

بهای بلیط ورودی موزه و کلیسای وانک 

بهای بلیط ورودی موزه و کلیسای وانک برای مراجعه‌کنندگان ایرانی 40 هزار تومان و برای مراجعه‌کنندگان خارجی 200 هزار تومان است. تهیه بلیط ورودی تنها به صورت حضوری ممکن است. 

رزرو اینترنتی هتل اصفهان

حرف آخر

در این مقاله از مجله گردشگری سه کلیک سعی کردیم آنچه قبل از رفتن به کلیسای وانک اصفهان باید بدانید را در اختیارتان قرار دهیم؛ از اطلاعاتی ضروری درباره تاریخچه کلیسا تا بخش‌های مختلف آن. با نقاشی‌های دیواری این کلیسا آشنا شدید، نقاشی بهشت و جهنم که با ظرافت تمام بر دیوار کلیسا نقش بسته است. موزه وانک را شناختید و با تار مویی عجیب آشنا شدید که مسافران زیادی را به اینجا می‌کشاند. در سفر بعدی به اصفهان تماشای این کلیسای عجاب‌انگیز را از دست ندهید. در ضمن فراموش نکنید از تجربه‌های سفرتان برای ما بنویسید.

سوالات متداول