صنایع دستی اصفهان؛ قصیده ای از نصف جهان
فهرست مطالب
اصفهان، نصف جهان، مهد هنر و صنایع دستی در مرکز ایران است؛ شهری که مردمان آن از دیرباز تا کنون با خلاقیت و هوش فراوان، وسایل مورد نیاز زندگی را با دستان و هنر خود ساخته‌اند. این شهر با قدمتی طولانی و برخورداری از بیشترین آثار هنری، تاریخی و معماری به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده صنایع دستی در ایران شناخته می‌شود.
بازارهای صنایع دستی اصفهان، در بیشتر مواقع سال پر از مسافران و گردشگران ایرانی و خارجی است که برای خریدن سوغاتی یا برای یادگاری به آنجا رفته‌اند. در سفر به این شهر پس از بازدید از دیدنی های این شهر، سری به بازار و فروشگاه‌های متعدد بزنید و با قدم زدن بین فروشگاه‌های صنایع دستی اصفهان، از این آثار هنری و زیبا بازدید کنید.. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با برجسته‌ترین صنایع دستی اصفهان آشنا کنیم.
این بار بلیط هواپیما اصفهان را فقط با سه کلیک بخرید!
خاتم‌کاری
خاتم‌کاری، یکی از ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان است که قدمتی صدها ساله دارد. این صنعت، جزء نفیس‌ترین مصنوعات هنری اصفهان به شمار می‌آید. نقطه اوج این هنر، به زمان حکمرانی شاهان صفوی باز می‌گردد؛ دورانی که درهای قصر‌ها، رحل‌های قرآن و صندوق‌های مقبره‌ها با این هنر زیبا تزیین می‌شدند.
خاستگاه اصلی خاتم‌کاری، به طور دقیق مشخص نشده است؛ اما اغلب از شیراز به عنوان زادگاه آن یاد می‌شود. گفته می‌شود که خاتم‌کاری در دوره صفوی به اصفهان منتقل شد و در این شهر تبدیل به یک پیشه مهم و پررونق گشت. در دائره‌المعارف فارسی آمده است که زمان آغاز این هنر دقیقاً مشخص نیست و روایات مختلفی مبنی بر افسانه‌ها و افسانه‌شناسی وجود دارد. برخی از متخصصان خاتم‌کاری هنوز هم باور دارند که این هنر به عنوان معجزه ابراهیم نبی شناخته می‌شود.
خاتم‌کاری در اصفهان، در کارگاه‌های متعدد، آموزش داده می‌شود. در این هنر، استادان خاتم‌کاری با برش‌های دقیق و بافتن تکه‌های چوبی متعدد، طرح‌های مختلف را روی سطوح اشیا ایجاد می‌کنند. در مراحل انجام این هنر، ابتدا جسم مورد نظر از مواد چوبی مختلف مانند چوب آبنوس، فوفل، گردو و… تهیه می‌شود. همچنین از مواد دیگری مانند استخوان شتر، گاو، اسب، صدف و عاج نیز استفاده می‌شود.
سپس با ساختن چندضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع مختلف و از جنس مواد مذکور، به دقت طرح‌ها روی سطوح قرار می‌گیرند. در نهایت این قطعات با استفاده از چسب مناسب به هم چسبانده می‌شوند. این کار تا زمانی که طرح کامل شود، ادامه پیدا می‌کند.
پس از اتمام کار، جسم خاتم‌کاری شده را با رنگ یا روغن، جلا می‌دهند تا ظاهر زیبا و درخشانی به آن ببخشند.
این مصنوعات هنری در تهیه محصولات مختلفی مانند قاب عکس، جعبه لوازم آرایش ، عصا، پیپ، جاقلمی، جاکلیدی، جعبه سیگار و جلد آلبوم استفاده می‌شود. مهمترین عامل در مرغوبیت یک خاتم خوب، ریز نقشی و منظم بودن طرح است. همچنین تجربه و دقت در اجرای مراحل مختلف اهمیت زیادی دارد.
اصفهان، شیراز و تهران از مهمترین مراکز خاتم‌کاری در ایران هستند. این شهرها بخاطر تاریخچه طولانی و تخصص‌های خاص در این هنر، شهرت جهانی دارند و خاتم‌های زیبا و با کیفیتی را تولید می‌کنند.
میناکاری
میناکاری یکی از شناخته‌شده‌ترین صنایع دستی اصفهان است. این هنر قدمتی بیش از پنج هزار سال دارد. میناکاری معمولاً بر روی مس انجام می‌شود، اما می‌توان آن را روی طلا، نقره و سفال نیز انجام داد. این هنر ترکیبی از آتش و خاک است که با هنر نقاشی ترکیب می‌شود و نقوشی شگفت‌انگیز را به وجود می‌آورد. انجام میناکاری به دو روش خانه‌بندی (روش قدیمی) و روش نقاشی انجام می‌پذیرد.
در روش مینای نقاشی، نقوش مینا روی سطحی شفاف و لعابی شکل می‌گیرند. برای اجرای این روش، ابتدا جسم مورد نظر بر اساس طرح موردنظر ساخته می‌شود. سپس استاد میناکار لعاب سفید را روی سطح جسم می‌پوشاند و این مرحله سه یا چهار بار تکرار می‌شود. هربار جسم با لعاب، به کمک یک کوره با دمای حدود ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد گرم می‌شود تا لعاب تثبیت شود.
سپس با استفاده از رنگ‌های مناسب، نقوش روی سطح سفید رنگ نقاشی می‌شود. در نهایت، این مصنوعات هنری، دوباره در کوره قرار می‌گیرد تا نقاشی به ثبات برسد و نقوش مینا برجسته شوند. این روش، با ترکیب هنر لعاب‌دهی، نقاشی و گرمایی، نتایج زیبا و جذابی ایجاد می‌کند.
هنر میناکاری در ایران دارای یک پیشینه تاریخی پر از تغییرات و تحولات است. این هنر به دوران حکومت هخامنشیان بازمی‌گردد؛ اما این دوران ساسانیان است که به عنوان دوره اوج شکوفایی هنر میناکاری شناخته می‌شود.
بسیاری از محققان تاریخ هنر معتقدند که هنرمندان ایرانی در دوره ساسانی، نقوش و تکنیک‌های میناکاری را به سطحی بسیار بالا رساندند و در این دوره هنر میناکاری به اوج خود رسید. به گفته این محققان، میناکاران بیزانس (حکومت روم شرقی) و دیگر کشورهای خارجی در این دوره، این هنر را از هنرمندان ایرانی دوره ساسانی آموختند.
در صنعت میناکاری، معمولا از طرح‌ها و نقوش سنتی ایرانی استفاده می‌شود. ظروف مسی و سفالی میناکاری‌شده، از پرفروش‌ترین صنایع دستی اصفهان هستند و در مقایسه با سایر هنرهای دستی این شهر، قیمت پایین‌تری دارند. در این زمینه، محصولات متنوعی مانند گوشواره، گردنبند، انگشتر، جعبه‌های کوچک و بزرگ آرایش زنانه، قوطی سیگار، بشقاب‌ها، گلدان‌ها و تابلوهای میناکاری با ترکیب هنرهای دیگر مانند طلاکاری، خاتم‌کاری و مینیاتور، تولید می‌شوند و در بازار به فروش می‌رسند.
مسگری
مسگری یک صنعت قدیمی ایرانی، با قدمتی بیش از پنج هزار سال است. اولین فلزی که انسان کشف کرد، مس بوده و اولین فلزکاران، ایرانیان بوده‌اند. این هنر به تولید اشیا و ظروف متنوع از جمله ظروف آشپزخانه، وسایل تزئینی و قطعات هنری می‌پردازد.
مسگری در شهرهای اصفهان، زنجان، کاشان، کرمان و شیراز رواج دارد و در اغلب این شهرها بازارهای مخصوص به مسگری وجود دارند که به نام “بازار مسگرها” شناخته می‌شوند. علاقه‌مندان به این مصنوعات هنری در این بازارها می‌توانند انواع ظروف مسی و محصولات دست‌ساز مرتبط با مسگری را تهیه کنند.
مسگری در دهه‌های اخیر با ترکیب با سایر هنرهای ایرانی دوباره مورد توجه آحاد مردم قرار گرفته است.. در ادامه، دو نمونه برجسته از هنر مسگری را به شما معرفی می‌کنیم.
رزرو هتل اصفهان سه کلیک را از دست نده
مس و خاتم:
یکی از جدیدترین صنایع دستی اصفهان است که از تلفیق دو هنر مسگری و خاتم‌سازی به وجود آمده است. در خاتم‌سازی از چوب و استخوان استفاده می‌شود و با نقوش هندسی، سطح جسم مورد نظر را پوشش می‌دهند. اما در خاتم‌سازی روی مس، اول ظرف مسی توسط استاد مسگر ساخته می‌شود و سپس برخی بخش‌های آن را با قطعات خاتم‌سازی می‌پوشانند. این ترکیب هنرها، تازگی و جذابیتی به اصفهان افزوده و امکان خلق آثار منحصر به فرد با ترکیب دو هنر متفاوت را فراهم می‌کند.
مس و پرداز:
یکی دیگر از مصنوعات هنری اصفهان است که در سال‌های اخیر توسط هنرمندان خلاق این شهر رواج یافته است. در این هنر که ترکیبی از میناکاری و مسگری‌ست، نقوش میناکاری پرداز روی بخش‌هایی از ظروف مسی طراحی می‌شوند. سپس ظروف مسی صیقل داده می‌شوند تا برجستگی‌ها رفع شود، اما طرح‌ها و نقوش با احتیاط حفظ می‌شوند. در نهایت، ظروف را با لایه‌های پلی استر پوشانده و محافظت می‌کنند.
آجیل‌خوری، شیرینی‌خوری، قندان، گلدان، سنگاب و شمعدان از جمله محصولات مس و پردازی هستند که در اصفهان تولید می‌شوند و به فروش می‌رسند. ارزش هنری این ظروف وقتی بیشتر می‌شود که طراحی‌ها با دقت اجرا شده و سطح ظرف صیقلی‌تر باشد. این هنر نمادی از خلاقیت و دقت هنرمندان اصفهانی است که با تلفیق دو هنر متفاوت، آثاری بی‌نظیر ایجاد کرده‌اند.
قلم زنی
قلمزنی یکی از کهن‌ترین صنایع دستی اصفهان است و در شهرهای شیراز و تبریز نیز رواج دارد. این هنر، در واقع نوعی حکاکی ظریف روی فلزاتی مانند مس، طلا، نقره و برنج است. برخی آغاز این هنر را به سکاها یا سیتها از نژاد آریایی نسبت می‌دهند. این هنر علاوه بر داشتن ارتباطی معنوی با گذشته، زیبایی بسیاری نیز دارد و همچنین نیازمند دقت بسیاری در اجراست. قلمزنی به‌طور گسترده در محصولات مذهبی و فرهنگی به‌کار می‌رود.
در روش امروزی قلمزنی، ابتدا داخل یا زیر ظرف مورد نظر با محلول قیر و گچ پر می‌شود تا در حین کار صدای قلم کمتر شنیده شود و ظرف سوراخ نشود. سپس هنرمند قلم‌زن با ابزارهایی مثل قلم‌های ویژه و چکش، طرح خود را روی ظرف ایجاد می‌کند و جزئیات طرح را برجسته و سه‌بعدی می‌کند. بعد از اتمام نقش‌ها، قیر را جدا می‌کند و روی شیارها گرده زغال می‌پاشد. در مرحله بعد، روغن جلای سیاه را روی ظرف می‌مالند تا نقش‌های قلم‌زده به شکل خطوط تیره و واضح دیده شود.
قلمدان سازی
با وجود اینکه واژه قلمدان ممکن است شما را به یاد قلمدان‌های چوبی و تزئین شده با خاتم‌کاری، منبت یا مینیاتور بیاندازد، اما در گذشته، این مصنوعات هنری، جایگاه ویژه‌ای در میان شاهان، افراد درباری، ادیبان و هنرمندان داشته و به شکل امروزی ساخته نمی‌شدند. در زمان‌های گذشته، قلمدان‌ها اغلب از مقوا و کاغذ ساخته می‌شدند و هنرمندان با استفاده از سبک‌ها و طرح‌های مختلف، آن‌ها را نقاشی می‌کردند.
جزئیاتی از نوع قلمدان متعارف در در ایران باستان دست نیست؛ اما پس از اسلام، قلمدان‌ها به عنوان وسایل تحصیلی در مدارس و مکاتب استفاده می‌شدند. قلمدان‌های قبل از قرن نهم هجری غالبا از جنس چوب یا فلز بودند؛ قلمدان‌های چوبی، یا ساده بودند یا با منبت‌کاری تزئین می‌شدند و قلمدان‌های فلزی، بدنه‌ای فولادی داشتند.
در گذشته، قلمدان‌های فلزی که با طلاکوب و گوهر نشان مرصع می‌شدند، وسایلی اشرافی و با ارزش بودند و برخی از آن‌ها رویشان آیات قرآن یا شعر کنده‌کاری می‌شد. در دوره تیموریان، هنرهای تزیینی مثل مینیاتورسازی، صحافی سنتی، خطاطی و تذهیب پیشرفت زیادی کرد. همچنین، شاهاناشراف در آن زمان به هنر خوشنویسی توجه بسیار ویژه‌ای داشتند و در همین دوره بود که هنر ساخت قلمدان‌ها از مقوا آغاز شد.
در دوره‌های مختلف، قلمدان‌های مقوایی نقش‌دار مختلفی ساخته شدند. از اواخر دوره صفوی تا اواخر دوره قاجار، قلمدان‌های مقوایی نقش‌دار بیشتر توجه مردم را به خود جلب کردند. این وسیله تا اواخر عصر قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفت.
قلمدان‌های خام، ابتدا با قالب چوبی به شکل خود ساخته می‌شدند. از دو روش استفاده می‌شد: اول، با استفاده از خمیر مقوا و دوم با استفاده از خمیر کاغذ. پس از ساخت قلمدان، نقاش طرح مورد نظر خود را روی آن نقاشی می‌کرد. سپس پس از اتمام ریزه‌کاری‌های هنری، آثار با چند لایه روغن کمان رنگارنگ پوشانده می‌شدند.
در مراحل بعدی، قلمدان به استاد تدهیب کار داده می‌شد تا به آن جلاء و زیبایی بخشیده شود.
ملیله‌سازی
یکی از ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان ملیله‌سازی است که جزو ظریف‌ترین صنایع فلزی ایران محسوب می‌شود. این هنر در واقع ساخت ظروف و وسایل تزیینی از نقره است. ملیله‌سازی از کنار هم قرار دادن تعداد زیادی مفتول از جنس نقره به شکل نقوش مختلفی مانند غنچه ، برگ، جغه، اشک، پیچک و ایجاد می‌شود.
تاریخچه ملیله‌سازی در ایران به صدها سال پیش برمی‌گردد. این هنر در گذشته در شهر زنجان رواج داشت؛ اما در دوره حکومت رضا شاه پهلوی با مهاجرت استادان این هنر به اصفهان، تهران و سایر مناطق، رواج بیشتری یافت.
برای تولید نوار ملیله، در ابتدا نقره با عیار ۱۰۰ ذوب و به شکل مفتول درآورده می‌شود. سپس این مفتول از طریق دستگاهی خاص عبور می‌کند تا نوار ملیله به دست آید. در مرحله بعد، قالب مورد نظر روی یک صفحه مسی قرار می‌گیرد و کاملاً با موم پوشانده می‌شود. یک نوار با عرض بیشتر از نوار ملیله دور قالب قرار داده می‌شود تا شکل قالب را به خود بگیرد و به درون موم فرو رود.
نوارهای ملیله متناسب با طرح مورد نظر با دقت در قالب قرار می‌گیرند و سپس سطح کل قالب با پودر تنکا (که انتهای نقطه ذوب لحیم نقره را تشکیل می‌دهد) و گرد لحیم پوشانده می‌شود. سپس قالب در داخل کوره قرار داده می‌شود تا گرده لحیم ذوب شده و نوارها به هم متصل شوند.
فیروزه‌کوبی
می‌توان به فیروزه‌کوبی به عنوان یکی دیگر از مهمترین صنایع دستی اصفهان است، اشاره کرد. تاریخچه این هنر به حدود ۷۰ سال پیش برمی‌گردد. فیروزه‌کوبی ابتدا در شهر مشهد توسط یک صنعتگر جواهرات آغاز شد، اما پس از راه یافتن به اصفهان، به عنوان یکی از زیباترین مصنوعات هنری اصفهان شناخته شد.
در هنر فیروزه‌کوبی، اشیاء تزیینی، زیورآلات و ظروف (از جنس مس، برنج، نقره یا برنز) با استفاده از قطعات بسیار کوچک سنگ‌های فیروزه تزئین می‌شوند. برای انجام این کار، این قطعات را با ابزارها و وسایل فیروزه‌کاری روی سطوح ظروف مسی قرار می‌دهند و با استفاده از چسب فیروزه‌کوبی یا لاک گردویی آن‌ها را به هم متصل می‌کنند. ارزش این هنر اصیل ایرانی زمانی بیشتر می‌شود که فاصله بین قطعات فیروزه کمتر باشد و رنگ چسب در کار به چشم نخورند. این هنر توانایی ایجاد طرح‌های بسیار پیچیده و دقیق با استفاده از قطعات کوچک فیروزه را نیازمند مهارت و دقت بالا می‌کند.
منبت‌کاری
منبت‌کاری درواقع هنر کندن حفره‌های ریز و درشت روی سطح چوب و ایجاد پستی و بلندی‌های خلاقانه روی آن است. منبت‌کاران به عنوان اساتید یکی از شاخه‌های هنرهای صنایع دستی چوبی به تولید اشیاء هنری از جمله مبلمان، درب‌ها، پنجره‌ها، تخته‌های تزئینی و سایر اشیاء چوبی می‌پردازند.
منبت‌کاری در ایران به هزاران سال قبل بازمی‌گردد و آثار این هنر روی اسلحه‌ها و ابزارهای جنگی ارتشیان دوره مادها و هخامنشیان به چشم می‌خورد. زادگاه شروع منبت کاری در ایران شهر ملایر است.
منبت گل و مرغ ملایر، یکی از کهن‌ترین سبک‌های منبت ایرانی است. این هنر اصیل ایرانی در این منطقه بیشتر در صنعت مبل‌سازی به‌کار می‌رود و هنرمندان ملایری با استفاده از این فن، مبل‌ها را با طرح‌های گل و مرغ تزئین می‌کنند.
منبت کاری در شهرهایی مانند گلپایگان و آباده، بیشتر از ۸۰۰ سال است که در ساخت تابلو، قاب، و منبت‌های تزیینی استفاده می‌شود. این مناطق به‌عنوان مراکزی برای تولید آثار تزئینی منبت معروف هستند.
در هنر منبت کاری اصیل، الگوها و طرح‌های زیبا از جمله الگوهای اسلامی و ختایی استفاده می‌شود. اما متأسفانه در حال حاضر، استفاده از این نقوش ارزشمند به فراموشی سپرده شده و طرح‌های خارجی جایگزین آن‌ها شده‌اند.
کاشی‌سازی
شهر اصفهان با بناهایی با معماری زیبا و چشم‌اندازهای خیره‌کننده خود شناخته می‌شود. این شهر لقب نصف جهان را به دوش می‌کشد. از گذشته تا به امروز، همواره کاشی‌سازی یکی از مهمترین صنایع دستی اصفهان بوده است. این هنر، با طرح‌ها و نقش‌های جذاب از جمله کاشی هفت رنگ اصفهان، توانسته چشمان هر بیننده‌ای را جلب خود کند.
کاشی معرق یکی از انواع کاشی‌های اصفهانی است که توجه زیادی را از سوی گردشگران به خود جلب کرده است. در این نوع کاشی، تکه‌های کاشی با اندازه‌های مختلف قطع و در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا یک طرح جذاب ایجاد شود. طرح‌ها از قبل توسط طراحان طراحی و سپس توسط کارگران اجرا می‌شوند.
فرآیند ساخت کاشی معرق از این قرار است که طرح مورد نظر روی کاشی ساده قرار می‌گیرد و با استفاده از سوزن، خطوط طرح به دقت روی کاشی نقش می‌بندد. سپس گرد زغال روی منافذ طرح ریخته می‌شود تا طرح انتقال یابد. پس از انجام این مراحل، کاشی در کوره خاصی قرار گرفته و پس از پخت، طرح بر روی آن محکم می‌شود تا آماده نمایش در بازار شود.
گچ بری
گچ‌بری یکی از هنرهایی است که به معماری مربوط می‌شود و آثار بسیاری از آن در دوره‌های مختلف تاریخی ایران باقی مانده است. گچ به دلیل ویژگی‌هایی مثل قابلیت شکل‌پذیری، چسبندگی، رنگ مطلوب، کاربرد ساده، فراوانی و هزینه کم، در هنرهای تزیینی به کار می‌رفته است. اوج هنر گچ‌بری در دوره صفویه مشاهده می‌شود، زمانی که زیباترین مقرنس بندی‌های گچی با عناصر متنوع، به‌ویژه مقرنس بندی‌های طاس و نیم طاس با الگوهای گل و گیاه، همراه با انواع تیغه‌های گچی دالبری، برای تزیین کاخ‌های شاهان آن دوره به کار گرفته می‌شدند.
قلمکاری
قلمکاری یکی از زیباترین صنایع اصفهان است که به پترچه ربط دارد، و تاریخچه‌اش به دوره حکومت پادشاهان مغول بازمی‌گردد. در آن زمان، این هنر برای تزیین لباس‌ها و پارچه‌هایی مانند کتان، ابریشم، پنبه و چلوار مورد استفاده قرار می‌گرفت. رونق قلمکاری به طور ویژه در دوره حکومت پادشاهان صفوی به اوج خود رسید و تا دوره قاجار نیز ادامه داشت.
در این هنر، پارچه‌ها با طرح‌ها و نقش‌های متنوع تزیین می‌شدند. موضوعاتی همچون تصویرسازی داستان‌های مذهبی و حماسی، افسانه‌های ادبیات ایران، طبیعت، شکارگاه و حیوانات در پارچه‌های قلمکاری شامل این طرح‌ها بودند. این نوع پارچه‌ها همواره مورد توجه درباریان و افراد برجسته قرار داشت و لباس‌های آن‌ها اغلب با قلمکار زر یا اکلیلی تزیین می‌شد. در آن دوران، بازار قیصریه اصفهان محلی برای خرید لباس درباریان بوده و پارچه‌های قواره‌ای قلمکار یا “دلگه” در آنجا به فروش می‌رسیدند
زری بافی
در هنر زری‌بافی، پارچه‌ها با استفاده از تار و پودهای ابریشمی و نخ‌های طلایی و نقره‌ای بافته می‌شوند. مراحل ایجاد طرح‌ها، چله‌کشی، گذراندن تار ابریشم از ورد‌ها و شانه‌ها از مراحل اصلی این هنر اصیل ایرانی محسوب می‌شوند. دستگاه‌های سنتی و دستی از چوب برای انجام این بافت‌ها استفاده می‌شوند، و این هنر به سبک قدیمی و ساده تولید می‌شود.
با توجه به تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده، هخامنشیان از پارچه‌های لطیف و لباس‌های با کیفیت برتر استفاده می‌کردند و پرده‌های بافته شده از نخ‌های گلابتون ایرانی به تمامی دنیا شهرت داشتند.
بعد از ظهور اسلام در ایران و در دوره سلجوقیان، نقوش اسلامی با سنت‌های هنری ساسانی ترکیب شد. در این دوره، خط کوفی در حاشیه‌های پارچه‌ها مورد استفاده قرار گرفت. هرچند که در دوره مغول، این هنر کاهش یافت، اما در دوره‌های تیموریان و سپس صفویان دوباره مورد توجه قرار گرفت و به رونق جدیدی دست یافت.
در دوران حکومت صفویان، کارگاه‌های متعدد در شهرهای اصفهان، یزد و کاشان فعالیت‌های زری‌بافی و تولید محصولات متنوعی را انجام می‌دادند. این محصولات شامل طرح‌های مختلفی از جمله حیوانات، پرندگان، گل‌ها، گیاهان و درختان بودند، همچنین الگوهای مذهبی مانند گل و مرغ اسلیمی و ختائی نیز به کار می‌رفتند.
این پارچه‌های زربافت سپس با استفاده از خطوط نسخ و نستعلیق تزیین می‌شدند و به منظور پوشاندن مقابر و مکان‌های مقدس به کار می‌رفتند. این کارهای زیبا نه تنها نمایانگر هنر و ذوق ایرانی بلکه اهمیت مذهبی و فرهنگی نیز داشتند.
مخمل بافی
مخمل، نوعی پارچه ابریشمی پرزدار، با دقت و ظرافت ویژه توسط استادکاران مخمل‌باف کاشان در استان اصفهان تولید می‌شود. مخمل‌بافی، یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی اصفهان است. تاریخ تولید مخمل در کاشان به دوران قبل از اسلام بازمی‌گردد. این نوع پارچه پس از ظهور اسلام، جنبه مذهبی نیز به خود گرفته و برای جلد کردن قرآن مورد استفاده قرار می‌گرفت. مخمل گل، با برجستگی‌های زیبا، جذاب‌ترین نوع پارچه مخمل را می‌سازد.
در دوره صفویه، هنر مخمل بافی به اوج شهرت خود در ایران رسید. پارچه‌های مخمل این دوران در موزه‌های برجسته جهان به نمایش گذاشته شده و به نماینده‌ای از هنر اصیل ایرانی تبدیل شده‌اند. بیش از ۴۰ نوع پارچه با طرح‌های متنوع در کاشان در آن زمان بافته می‌شد و این شهر به قطب صنعت نساجی تبدیل شده بود. اما متأسفانه، از اواخر دوره قاجار، با ورود ماشین‌های صنعتی و تأسیس کارخانه‌های نساجی در کاشان، کارگاه‌های مخمل بافی به تدریج تعطیل شدند و این هنر به افول رفت.
قالی‌بافی
قالی‌بافی به عنوان یکی از اصیل‌ترین هنرهای دستی ایرانی، از گذشته تا به امروز همواره یک جزء ثابت در کاخ‌ها و محل‌های حکومتی در سراسر جهان بوده است. قالی‌های ایرانی به مرور قرن‌ها هنوز هم جایگاه ویژه‌ای در رده هنرهای جهانی دارند. اصفهان در دوران حکومت پادشاهان صفوی، یکی از مراکز مهم قالی‌بافی در ایران بود. در آن دوران، کارگاه‌های زیادی در اصفهان به قالی‌بافی می‌پرداختند و قالی‌های بسیار ارزشمندی، علی‌الخصوص قالی‌های زربافت، تولید می‌شد. این هنر نه تنها به یکی از ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان و ثروت فرهنگی ایران تبدیل شد، بلکه به جایگاه بی‌نظیری در تاریخ هنر جهان نیز رسید.
هنرمندان اصفهانی در قالی‌بافی به سبک خاصی عمل می‌کنند و رنگ‌بندی مخصوصی در قالی‌های اصفهان، کاشان و نائین استفاده می‌شود که از شهرهای دیگر متمایز است. در قالی‌های اصفهان، تعداد رنگ‌ها محدود و استفاده از رنگ‌های طبیعی کمتر است. طرح‌های شاه عباسی نیز از جمله طرح‌های معروف در قالی‌ها و قالیچه‌های اصفهان است.
تاریخ قالی‌بافی در منطقه جوشقان، توابع اصفهان، به قبل از دوره صفویه بازمی‌گردد؛ اما در زمان حکومت شاه عباس این هنر اصیل ایرانی در جوشقان به رونق رسید و کارگاه‌های زیادی در این منطقه به قالی‌بافی مشغول شدند. قالی‌های جوشقان به تعداد زیادی در موزه‌های اروپا و آمریکا به نمایش گذاشته شده‌است و همواره مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرند.
سکمه دوزی
سکمه دوزی یکی از جذاب‌ترین رشته‌های صنایع دستی اصفهان است که از کتان ایرانی و خارجی و نخ پنبه‌ای برای تولید آن استفاده می‌شود. محصولات این هنر زیبا شامل رومیزی‌های گرد، زیربشقابی و دستمال‌های مخصوص می‌شوند.
در فرآیند سکمه دوزی، پس از کشیدن تار و پودهای پارچه، با استفاده از سوزن دوزی، نقاط مشخصی را پر می‌کنند تا نقوش منظمی به وجود آید. این نخ‌های بیرون آمده با یکدیگر بخیه می‌شوند و فشردگی خاصی به خود می‌گیرند.
طرح‌های معمول در سکمه دوزی شامل شبکه دوزی، اشرفی دوزی، ستاره دوزی، گل اشرافی و قلاب دوزی است و طرح‌های متنوعی مانند ترنج، سر ترنج یا نیم ترنج، نقش انواع گل‌ها، شمسه‌ای، ستاره یا گل و بته را در بر می‌گیرد.
سخن پایانی
در این مقاله تلاش کردیم تا شما را با مهمترین مصنوعات هنری و صنایع دستی اصفهان آشنا کنیم و چشمه‌ای از تاریخ و تمدن کهن این شهر را به شما نشان دهیم. صنایع دستی اصفهان، یکی از مهمترین عواملی جذب گردشگر به این شهر است. اگر قصد سفر به این شهر را دارید، حتما از بازارهای آن دیدن کنید تا برای خود و عزیزانتان، سوغاتی‌های جذاب این شهر را بخرید.
نظرات کاربران