جنگل ارسباران تبریز؛ صبح‌های مه‌آلود و شامگاهان ستاره‌باران

جنگل ارسباران تبریز از اماکن دیدنی و تفریحی استان آذربایجان شرقی استو این جنگل با چشم‌اندازهای طبیعی و چشم‌نواز، از جمله آثار تاریخی ارزشمند و محبوب گردشگری در شمال غربی کشور نیز به حساب می‌آید. این منطقه‌ جنگلی و کوهستانی کمتر از آنچه که باید، به آن پرداخته شده و نسبت به سایر مناطق جنگلی واقع در شمال ایران، ناشناخته‌تر است.

همچنین جنگل‌ ارسباران تبریز به لحاظ ظاهر و ساختاری با جنگل‌های شمالی کشور، که ساختارشان از نوع هیرکانی است، شباهت زیادی دارد. با تمام این تفاسیر، سالانه جمعیت بسیار زیادی از مسافران و گردشگران از سراسر ایران و جهان، برای تماشای این منطقه طبیعی و تاریخی به استان آذربایجان شرقی سفر می‌کنند.

فرصت رزرو بلیط هواپیما از سه کلیک را از دست ندید

جنگل ارسباران تبریز کجاست؟

جنگل های ارسباران در کناره جنوبی رود ارس و در شمال استان‌ آذربایجان شرقی با وسعتی بالغ بر ۱۳۰ هزار هکتار واقع شده است؛ که یکی از منحصربه‌فردترین مناطق شمال غرب ایران به‌حساب می‌آید.

ارسباران در گذشته به‌ محدوده بسیار وسیعی از رود ارس حدفاصل مغان تا جلفا و کوه‌های سبلان، بزقوش و سهند گفته می‌شد، اما اکنون ‌بنابر علل اعم از تخریب جنگل، جنگل ارسباران در مرز‌های شهرستان اهر، ورزقان و کلبیر محدود شده است.

«قراچه داغ»، «قره داغ»، «آرازبار» و «ارسباران» اسامی منطقه‌ای جنگلی و کوهستانی در بخش شمالی استان آذربایجان شرقی است که از جمله برترین مقاصد طبیعت گردی در کشور است. این سرزمین زیبا و چشم‌نواز، بابهره‌مندی از چشم‌اندازهایی بی‌بدیل و جذاب یکی از دیدنی‌ترین گزینه‌های پیش روی شماست.

یکی از نکات جالب توجه درباره این جنگل این است که بیش از ۷۰ هزار هکتار از اراضی آن در یونسکو به ‌عنوان «ذخیره‌گاه زیست‌کره»، به ثبت رسیده است. در واقع این محدوده بین مناطق مدیترانه‌ای، قفقازی، خزری، کوه‌های مرتفع با بلندایی بالغ بر ۲۲۰۰ متر، دشت‌های نیمه‌ خشک، جنگل‌ها، مراتع، چشمه‌ها، رودها و علفزارهای آلپی قرار دارد.

جغرافیا و آب و هوای جنگل ارسباران تبریز

ارسباران توسط سازمان یونسکو، به عنوان «زیست‌کره» معرفی شده است. این «زیست‌کره» تحت تاثیر اقلیم مدیترانه‌ای قرار دارد.

جنگل‌ های ارسباران در شعاع اقلیم‌های قفقازی و خزری نیز واقع شده است و به علت ارتفاع زیاد و پوشش گیاهی متفاوتی که دارد، آب و هوای نقاط مختلف آن نیز، متفاوت است. در این منطقه بر اساس میانگینی ۲۰ ساله که از میزان بارش شهرستان «کلیبر» به‌ ثبت رسیده، سالانه ۴۶۱ میلی‌متر بارش وجود دارد که بخش زیادی از آن نیز به ‌صورت برف است و همین امر باعث ایجاد جویبارهای مختلفی در منطقه شده است.

این جویبارهای روان به رودخانه ارس می‌ریزند. گفتنی است که بخش دیگری از تغذیه آبی این منطقه نیز مربوط به مه و بارش است که بر اساس آن توده‌ای مرطوب روی بخشی جنگل ارسباران تبریز حاکم است.

پوشش گیاهی و جانوری جنگل ارسباران تبریز

در حال حاضر ارسباران به ‌عنوان پارک ملی شناخته می‌شود و تنوع جانوری بسیار زیادی نیز در آن وجود دارد. اما باید توجه داشت که جنگل ارسباران تبریز به‌ علت شکنندگی و چشم‌انداز‌های بکر در سال ۱۳۵۰ و ۱۳۵۲ به ‌عنوان ‌منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت‌شده، تحت حفاظت و نظارت اعلام و شناخته شد.

۴۸ گونه پستاندار، ۲۲ گونه ماهی، ۲۲۰ گونه پرنده، ، ۵ گونه دوزیست و ۳۸ گونه خزنده در این منطقه زیست دارند که از پستانداران جنگل ارسباران می‌توان به خرس قهوه‌ای، پلنگ، گراز، بز، کَل و وشق (سیاه‌گوش) اشاره کرد.

قرقاول، کبک، دراج، مرغ قفقازی سیاه یا همان قره خروس قفقازی، پپرندگان شکاری مختلف و تعداد بسیار زیادی پرنده خشکی‌زی و آبزی از جمله پرندگان جنگل ارسباران تبریز هستند.

یکی از ماموریت‌های مهم و حیاتی پارک ملی ارسباران حفاظت و همینطور احیای نسل مارال (نوعی آهو) است که در خطر انقراض قرار دارد. چندی پیش هفت راس مارال در همین جهت از پارک ملی گلستان به ‌این منطقه منتقل شد و در زمینی به ‌وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی «اینالو» رها شدند.

پوشش گیاهی جنگل ارسباران

در کنار تنوع جانوری ذکر شده جنگل ارسباران، این منطقه از تنوع گیاهی بسیار زیادی نیز بهره‌مند است. از درختان این منطقه می‌توان به سماق، کیکم، بلوط، گلابی وحشی، انار وحشی، سیب وحشی، زرشک و بوته‌های تمشک و زغال‌اخته اشاره کرد.

قره‌قات، میوه بومی جنگل ارسباران تبریز است؛ با مزه‌ای ترش. هر بوته از این میوه در سال ۳ تا ۴ کیلو میوه‌دهی دارد؛ که میوه‌های آن در اواسط تابستان رسیده و قابل برداشت است. در کنار درختان مختلف، منطقه ارسباران دارای تنوع قارچی و گیاهی بسیار بالایی نیز است که حدود هزار و ۴۰۰ گونه از ۲ هزار و ۴۰۰ گونه‌ای گیاهی که در آذربایجان یافت شده، مربوط به جنگل ارسباران تبریز است.

قارچ معروف جنگل‌ های ارسباران

تنوع قارچ‌های شناسایی‌شده در جنگل‌ های ارسباران نیز ۲۵۰ گونه بوده است. قارچ دنبلان که نوع سیاه و سفید آن قیمت بالایی دارند، در بیشه‌های ارسباران و به‌خصوص در نزدیکی روستای «دریلو» به وفور یافت می‌شود.

قارچ دنبلان نوعی قارچ زیرزمینی است؛ واژه «دنبلان» در زبان ترکی به ‌معنای «بالا‌ آمده» یا «متورم» است و از آن‌جایی که این قارچ، خاک روی خود را در زمان رشد بالا می‌برد، افراد از این نشانه قارچ مذکور را پیدا می‌کنند.

۱۵ درصد از گونه‌های گیاهی کشور در منطقه جنگل‌ های ارسباران تبریز وجود دارد و ۴۶ درصد از آنها کارکردی دارویی دارند، ۲۰ درصد آنها زینتی و ۱۷ درصد آن نیز کارکردی تغذیه‌ای دارند. در این بین ۲۸ درصد از گیاهان جنگل ارسباران تبریز را علوفه تشکیل می‌دهند که ۱۰ درصد از میزان گیاهان حفاظت‌شده را شامل می‌شوند؛ همچنین ۵ درصد نیز گیاهان صنعتی هستند.

درختان جنگل ارسباران تبریز

درختان جنگل ارسباران تبریز، پهن برگ و مخلوط به چیزی بین حالت نم پسند جنگل‌های شمال و نیمه خشکی پسند استپ‌ها و جنگل‌های زاگرس است. نمونه درختان آن افراه، گیلاس وحشی، اوری، داغداغان، کرب، بلوط، زبان گنجشک، سماق و غیره است.

یکی از جالب‌ترین درختان این منطقه، سماق است که رویش آنها بیشتر در بخش هوراند اهر است و ساکنان روستایی میوه‌های رسیده سماق را طی مراسمی به نام جشن برداشت سماق، می‌چینند و آنها را پس از خشک کردن، آسیاب کرده و به منظور رنگرزی و مصارف خوراکی از آن استفاده می‌کنند.

اماکن دیدنی جنگل ارسباران تبریز

جنگل ارسباران تبریز از آثار طبیعی و تاریخی بسیار ارزشمندی برخوردار است که گردشگران و مسافران زیادی برای بازدید از آن به این منطقه‌ تفریحی و گردشگری سفر می‌کنند؛ از جمله این بناهای کهن و تاریخی می‌توان به «قلعه بابک»، «کلیسای نازینی» و «دژ طوماسیاش» اشاره کرد.

چشمه‌های آب معدنی گرم و چشمه‌های سرد از دیگر جاذبه‌های طبیعی گردشگری در جنگل ارسباران تبریز، است که محبوبیت بسیار زیادی در بین مسافران و گردشگران دارد.

یکی از معروف‌ترین مجتمع‌های‌ آب درمانی در کشور، «تاسیسات آب‌درمانی کلیبر» است که فاصله‌ی کمی از روستای «متاللی» دارد. ییلاق‌های فراوانی در منطقه‌ کوهستانی ارسباران نیز وجود دارد که از شاخصه‌ها و خصوصیات گرانبها در این ناحیه به حساب می‌آید. وجود این ییلاق‌ها، این منطقه را نه ‌تنها از مناظری چشم‌نواز و زیبا برخوردار ساخته است، بلکه بستری ایده‌آل و مناسب به منظور آشنایی با فرهنگ مردمان عشایر در این سرزمین ایجاد کرده است. 

ییلاقات ارسباران

ییلاق‌های بسیاری در منطقه ارسباران وجود دارند که در این بین می‌توان به ییلاق «ایل بسطاملو» اشاره کرد که در حد فاصل قلعه‌ بابک یا قلعه بذ مراتع و روستاهای شجاع‌آباد قرار دارد. همچنین از دیگر ییلاقات می‌توان به کوه‌های آقداش، چپرلی و روستای علی‌آباد یا کلیبر اشاره کرد که بسیار تماشایی است.

حدود ۲۳۵۰۰ کوچ‌نشین در جنگل های ارسباران زندگی می‌کنند و گفتنی است در روز‌های گرم تابستانی، به علت ارتفاع زیادی که این منطقه دارد، هوای آن خنک است و شب‌ها باید از پتو و لباس گرم در جنگل ارسباران تبریز استفاده کرد. 

سخن پایانی

بسیاری از مسافران و گردشگران در سفر به تبریز به بازدید از شهر تبریز و جاذبه‌هایش و روستای کندوان بسنده می‌کنند. اما اگر سفری به آذربایجان شرقی داشتید، حتما چند روزی را برای بازدید جنگل ارسباران تبریز در نظر بگیرید و از طبیعت بکر، چشم‌نواز و تاریخی آن استفاده کنید.