بازار بزرگ تبریز؛ از رستوران حاج علی تا راسته ی بلورفروشان!

در این گزارش از مجله گردشگری سه‌کلیک، به معرفی یکی از مشهورترین بازارهای ایران می‌پردازیم. بازار سنتی تبریز که در میان مردم با لقب «بزرگ‌ترین بازار ایران» معروف است، به‌سبب ارزش تاریخی و معماری حیرت‌انگیزش در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو هم قرار گرفته‌است. بازاری در دل پس‌کوچه‌های تبریز که بخش وسیعی از هویت شهر را تشکیل‌داده و هنوز هم زندگی سنتی در آن جریان دارد. اگر قصد دارید به تبریز سفر کنید و به بازار تاریخی آن سر بزنید، این مقاله بازار بزرگ تبریز برای شما نوشته شده‌است. با ما همراه باشید: 

بلیط هواپیما خود را در سه کلیک مثل آب خوردن رزرو کنید

نشانی و ساعت کار بازار تبریز

زمان دقیقی را نمی‌توان برای آغاز به کار حجره‌های بازار مشخص کرد اما معمولاً این بازار از ساعت 10:00 صبح تا 5:00 بعدازظهر فعالیت می‌کند.

شما می‌توانید از نقاط مختلف شهر وارد مجموعه تاریخی بازار تبریز شوید. خیابان‌های راسته‌کوچه، جمهوری و دارایی به این بازار دسترسی دارند.  

آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، بازار بزرگ تبریز

بزرگ‌ترین بازار مسقف در ایران 

در هنگام سفر به شهر اولین‌ها، حتماً باید از وسیع‌ترین بازار سرپوشیده ایران بازدید کنید. جالب است بدانید که اینجا به‌‌‌عنوان بزرگترین مجموعه سرپوشیده آجری در تمام جهان شناخته‌می‌شود؛ یک بازار تاریخی که برای قرن‌ها از حوادث و رویدادهای مختلف تاریخی جان به‌در برده، و حالا میراث گرانبهای شهر تبریز است.

در مقایسه با بازارهای دیگر ایران، بازار بزرگ تبریز کامل‌ترین مجموعه‌ی اجتماعی را در اختیار دارد و از مدرسه و مسجد تا کاروانسرا و حمام، تمام نیازهای زندگی درون آن فراهم‌است. 6500 حجره، 40 شغل و صنف مختلف، 20 راسته، 35 سرا، 25 تیمچه، 11 دالان و چندین مدرسه، کاروانسرا، مسجد و حمام در بازار بزرگ تبریز وجود دارد.

همان‌طور که انتظار دارید، اغلب کالاهایی که در این بازار فروخته می‌شوند، شکل و شمایل سنتی دارند و اثری از اجناس امروزی مثل لوازم کامپیوتری، موبایل و … در بازار دیده نمی‌شود. از مهم‌ترین اجناسی که در این مکان معامله می‌شوند، می‌توان به فرش‌های نفیس تبریز و آذربایجان، تولیدات چرمی مانند کیف و کفش، ادویه‌جات، گیاهان دارویی، آجیل و خشکبار، پارچه، لوازم شیشه‌ای و … اشاره کرد.

پرسه در بازار تبریز

در ادامه این گزارش تلاش می‌کنیم تا با معرفی بخش‌های مختلف بازار بزرگ تبریز ، به شما برای تجربه‌ی یک خرید جذاب و شگفت‌انگیز کمک کنیم. البته همانطور که اشاره کردیم، قرار است از بزرگترین بازار سرپوشیده جهان بازدید کنید! این گشت‌و‌گذار تاریخی به این زودی‌ها تمام نخواهد شد:

بازار امیر ؛ معدن طلا و جواهر

یکی از شلوغ‌ترین و درعین‌حال مهم‌ترین قسمت‌‌های بازار بزرگ تبریز، بازار امیر است که به‌عنوان بورس طلا و جواهر فعالیت می‌کند. این‌جا تقریباً پرازدحام‌ترین بخش بازار محسوب می‌شود و روزانه گردشگران و تاجرین زیادی در آن رفت‌و‌آمد دارند. طبق آخرین آمار 112 مغازه در بازار امیر وجود دارد که 102 عدد از آن‌ها مشغول زرگری و خریدوفروش طلا هستند و باقی دکان‌ها در زمینه عطر، لوازم آرایشی و پارچه کار می‌کنند.

تیمچه امیر 

این تیمچه در زمان قاجاریان ساخته‌شده و محل کسب طلافروشان شهر تبریز به‌حساب می‌آید؛ تیمچه امیر یکی از مشهورترین تیمچه‌های بازار است. این قسمت در مجاورت میدان شهر و ابتدای بازار تبریز واقع‌شده و با معماری هشت‌ضلعی زیبایش از حجره‌هایی دو طبقه میزبانی می‌کند. شما هنگام قدم‌زدن در بازار بزرگ تبریز می‌توانید از بزرگترین گنبد آجری بازار -که با طاق‌های مقرنس و کاربندی‌های تماشایی نماکاری شده است- در تیمچه امیر دیدن کنید. 

تیمچه مظفریه ؛ بورس فرش دستباف

بدون تردید تیمچه مظفریه یکی از بااهمیت‌ترین مراکز خریدوفروش فرش و قالی در تمام استان آذربایجان شرقی است. اگر به فرش‌های دستباف زیبا و حیرت‌انگیز تبریز علاقه‌دارید، می‌توانید بهترین آن‌ها را اینجا پیدا کنید. در این بخش بازار، حجره‌دارها به‌جز تجارت قالی، طراحی و مرمت فرش‌ و تابلوفرش هم انجام می‌‌دهند. بد نیست بدانید که هرگز نمی‌توانید در تیمچه مظفریه فرش ماشینی پیدا کنید! 

قیزبستی بازار (بازار بلورفروشان) 

همان‌طور که از نامش پیداست، قبلاً در این بازار لوازم شیشه‌ای مثل بلور می‌فروختند. تیمچه‌های قندفروشان و مظفریه، دالان‌های بامچی‌لر، حاج شیخ و میرزا محمد، سراهای میرزا محمد و گرجیلر، از مهم‌ترین قسمت‌های بلورفروشان تبریز محسوب می‌شوند.

بازار شیشه‌گر خانه 

 این بازار هم قبلاً اصلی‌ترین محل فروش شیشه به‌حساب می‌آمد و اکثر مغازه‌های آن به کار شیشه‌سازی مشغول بودند. در آن دوران بازار شیشه‌گر خانه، دو سرا به اسم حاج رسول و میرزاعلی‌النقی داشت که توسط شهرداری تبریز خراب شد. درحال حاضر بازار و پارک شمس تبریزی در این مکان فعال است و بورس انواع لوازم آرایشی و لوازم التحریر تبریز محسوب می‌شود. برای بازدید از بازار شیشه‌گر خانه، باید خود را به تقاطع خیابان تربیت و شهدا برسانید.

بازار کفاشان

همان‌طور که مشخص است، این بازار محل تولید و فروش کفش در تبریز به‌حساب می‌آید و انواع کفش‌های دست‌ساز در مغازه‌های آن به فروش می‌رسد. از قسمت‌های مهم بازار کفاشان می‌توان به تیمچه‌های امید و حاج ابوالقاسم و سراهای امید و حاج ابوالقاسم اشاره کرد.

بازار یمنی‌دوزها

شاید برای‌تان سوال باشد که «یمنی» یعنی چه؟! به یکی از انواع کفش‌های محلی تبریز که شباهت زیادی هم به «چارخ» دارد، یمنی می‌گویند؛ قدیم‌الایام در دکان‌های این بازار یمنی می‌دوختند و به مردم محلی ارائه می‌کردند.

راسته بازار

اینجا یکی از بزرگ‌ترین بازارچه‌های تبریز محسوب می‌شود که اجناس مختلفی در آن به فروش می‌رسد. راسته‌ بازار که به‌عنوان «بازار ملی» هم معروف است، از سراها و تیمچه‌های زیادی میزبانی می‌کند. از مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

(تیمچه صفی: بورس گیاهان دارویی و ادویه جات)، (تیمچه میرزا شفیع: بورس فرش دستباف) و (بازار صادقیه: بوری قالی دستباف).

مهم‌ترین جاذبه‌های بازار تبریز

بازار بزرگ تبریز از بخش‌های متنوعی تشکیل شده‌است که هرکدام در نوع خود زیبا و حیرت‌انگیز هستند. در ادامه گزارش برخی از مهم‌ترین جاذبه‌های دیدنی بازار تبریز را معرفی می‌کنیم: 

مسجد جامع تبریز

 این مکان یکی از مشهورترین و محبوب‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی تبریز است. در منابع قدیمی از این مسجد با نام «جامع کبیری» یاد کرده‌اند و جالب است بدانید که از همان بدو تاسیس، در میان مردم به‌عنوان مسجد جامع شهر پذیرفته‌ شد.

 مسجد جامع تبریز در بخش انتهایی بازار قرار دارد و طبق نظر کارشناسان در دوره سلجوقیان ساخته شده‌است؛ هرچند به‌دلیل وقوع زلزله بزرگ تبریز در سال 1193هجری قمری، کاملاً فروریخت و دوباره توسط قاجاریان بازسازی شد. 

توصیه می‌کنیم هنگام یفر به تبریز حتماً از این بنای تاریخی زیبا بازدید کنید. مسجد جامع در انتهای بازار و ضلع جنوبی مدرسه طالبیه قرار دارد.

مدرسه طالبیه

مدرسه دینی طالبیه معروف‌ترین مدرسه در بازار تبریز است و دانشمندان بزرگی چون علامه امینی، علامه طباطبایی، علامه جعفری، جعفر سبحانی و … را تربیت کرده‌است. برای رفتن این مدرسه باید به طرف مسجد جامع بروید؛ مدرسه طالبیه در همسایگی این مسجد قرار دارد.

 کتابخانه مدرسه طالبیه از ۳۰ هزار جلد کتاب مرجع و ۳۵۰ جلد کتاب سنگی، خطی و سربی نگهداری می‌کند و به‌عنوان یکی از کتابخانه‌های بزرگ و معروف شهر تبریز شناخته می‌شود.

حمام خان

 این حمام در زمان قاجاریان ساخته شده‌است و در خیابان ثقه الاسلام قرار دارد. حمام خان سال 1382 به فهرست آثار ملی ایران وارد شد. اگرچه امروزه از این حمام به‌عنوان کارگاه کفاشی استفاده می‌شود، قدیم‌الایام یکی از حمام‌های لوکس شهر تبریز به حساب می‌آمد .

امامزاده جمال تبریز

در مجاورت مدرسه علمیه طالبیه، یک زیارتکده کوچک وجود دارد که مردم محلی آن‌را با عنوان «امامزاده جمال» می‌شناسند. در این مکان مرقد یکی از فرزندان امام موسی‌بن جعفر(ع)، امامزاده موسی معروف به سید جمال قرار دارد.

زورخانه گرشاسب یل

در میان بناهای جذاب و متفاوتی که در بازار بزرگ تبریز به چشم می‌خورند، باید به زورخانه گرشاسب یل اشاره‌کرد. این مکان در ابتدای بازار صادقیه واقع‌شده و قدیمی‌ترین زورخانه شهر تبریز محسوب می‌شود. ایجا قبلاً به پهلوان «حاج علی سقط فروش» تعلق داشت و تعداد زیادی از پهلوانان و قهرمانان نامدار کشتی تبریز، ورزش خود را از همین‌جا آغاز کرده‌اند. شوربختانه به دلیل غفلت و بی‌توجهی، زورخانه گرشاسب یل در سال‌های گذشته آسیب دیده و تا حد زیادی تخریب شده‌است.

رستوران حاج علی 

کبابی یا رستوران حاج علی در طول سال‌های فعالیتش شهرت بالایی دست‌وپا کرده و رفته‌رفته به‌عنوان بخشی از هویت بازار شناخته می‌شود. شهرت اصلی این رستوران، به‌دلیل سرو کباب‌های خوش‌طعم مخصوصاً کباب برگ و سوپ و نوشیدنی‌های رایگان است. هنگام بازدید از بازار بزرگ تبریز حتماً به این کبابی 100 ساله سر بزنید. حواس‌تان باشد این رستوران فقط تا ساعت 14:30 ناهار سرو می‌کند و اکثرا اوقات از ساعت 12:00 به بعد، دیگر جایی برای نشستن پیدا نمی‌کنید.

این در بازار کلاهدوزان (بوهچی بازار) قرار دارد.

مراسم سنتی عزاداری محرم

عزاداری‌های سنتی و پرشور ماه محرم که از گذشته تا امروز در بازار بزرگ تبریز برگزار می‌شوند، یکی از مهم‌ترین دلایل شهرت این مکان هستند. جالب است بدانید مراسم مختلف عزاداری در تمام این سال‌ها تغییر چندانی نکرده‌اند و هنوز هم با همان شیوه‌های قدیمی اجرا می‌شوند.‌ 

با فرارسیدن ماه محرم، فضای بازار سیاه‌پوش شده و هشتم تا دوازدهم این ماه به همان سبک و سیاق قدیمی، مراسم عزاداری در بازار بزرگ تبریز برگزار خواهدشد. در این پنج روز اکثر مغازه‌ها به‌صورت کاملاً هماهنگ بسته می‌شوند و مقدمات برگزاری عزای حسینی را آماده می‌کنند. مکان همیشگی این مراسم تیمچه مظفریه است و اکثر دسته‌های عزاداری در اینجا به‌هم می‌پیوندند.

عزاداران دستارهای سیاهی به سر می‌بندند و با لباس سراسر مشکی، در دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی، سوگواری می‌کنند. هرکدام از آنها علم‌های خاصی که معرف هر دسته و محله مرتبط با آن است در مقابل دارند و جالب‌است که تعدادی از همین علم‌‌ها، قدمت تاریخی زیادی دارند. مرثیه‌ها و نوحه‌ها با لحن و سبکی سنتی، با زبان ترکی آذربایجانی خوانده می‌شوند و اشعار آن‌ها در عین سادگی به وصف حادثه کربلا می‌پردازند. اینجا از عزاداری‌های پرهیاهوی شهری خبری نیست و اثری از سنج‌ها و طبل‌های پر سر و صدا دیده نمی‌شود؛ هرکجا سر می‌چرخانید، فقط ضرب دست‌ها و زنجیرهاست که در میان صدای نوحه و گریه مردم در فضا طنین‌انداز شده‌است. 

در کنار عزاداری‌ها، بازار بزرگ تبریز محل اصلی پخش نذری و نیکوکاری به‌شمار می‌رود. برخی بازاریان حجره‌های خود را به پخش چای و نذری‌هایی مثل لقمه نان و پنیر، خرما، کلوچه و اختصاص داده و از عزاداران پذیرایی می‌کنند. همان‌طور که از قدیم‌ رسم بود، مراسم سوگواری بازار در محیطی کاملاً مردانه برگزار می‌شود و زن‌‌ها حق حضور در آن را ندارند. 

درآخر باید اضافه کنیم که رسم تاریخی عزاداری بازار تبریز، در فهرست آیین‌های ملی ایرانی ثبت شده‌است.

تاریخچه بازار تبریز

در بازه زمانی پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری قمری، اطلاعات خاصی از بازار تبریز در دست نیست. قدیمی‌ترین اسنادی که در این دوران پیرامون بازار بزرگ تبریز وجود دارد، به نوشته‌های جهانگردان بازمی‌گردد. پس می‌توان نتیجه گرفت که اینجا یکی از تاریخی‌ترین بازارهای خاورمیانه است. اما مساله مهمی که این بازار را در میان بااهمیت‌ترین مراکز تجارت آن ایّام طبقه‌بندی می‌کند، قرارگیری آن در  مسیر جاده ابریشم است. درکل باید بگوییم که بازار تبریز به‌حدّی در روزگاران قدیم اهمیت داشت که دروازه‌های بازار در حکم ورودی اصلی شهر به‌شمار می‌رفت.

فرصت رزرو هتل سه کلیک را برای سفرهای خود از دست ندهید.

بازار بزرگ تبریز ؛ سلجوقیان تا صفویه

در دوران سلجوقیان آوازه‌ی بازار تبریز در شهرها پیچید. آثار هنری به‌دست آمده از این دوران ثابت می‌کند در مکان فعلی بازار تبریز یک بنا با همین کارکرد وجود داشته‌است. اما نکته‌ای که سبب شد تا بازار به شهرتی عالمگیر برسد، انتخاب تبریز به‌عنوان پایتخت در دوران ایلخانی بود. این ایام در تمام جاده ابریشم سه بارانداز اصلی که در کشورهای چین، ایران (تبریز) و روم قرار داشتند، فعالیت می‌کردند. این شهرت و رونق در دوران صفویه هم ادامه پیدا کرد و مردم زیادی از تمام ایران برای تجارت به اینجا می‌آمدند. 

متاسفانه بازار بزرگ تبریز در کنار دیگر بناهای تاریخی این شهر، بارها توسط زلزله‌های ویرانگر و شدید با خاک یکسان شده‌‌است. به‌همین سبب این مجموعه  چندین مرتبه در دوران مختلف بازسازی شده و ماهیت کلی آن تغییر کرده‌است. به‌عنوان نمونه در سال 1193 هجری قمری مصادف با 1158 هجری شمسی، یک زمین‌لرزه وحشتناک تمام بازار را کاملا نابود کرد. در اواخر دوران زندیه و ابتدای قاجار، بهترین معماران و استادکاران به فرمان «نجفقلی خان دنبلی» حاکم وقت تبریز،  دورهم جمع شدند و این مجموعه را بازسازی کردند؛ بازار کنونی یادگار همان دوران است. 

بازار تبریز در دوران قاجار 

بازار بزرگ تبریز در دوران قاجار به دو علت اهمیت زیادی داشت و مرکز اصلی صادرات ایران به اروپا بود؛ یک اینکه تبریز به‌عنوان شهر ولیعهدنشین شناخته می‌شد و دوم اینکه فاصله کمتری با بازارهای اروپایی داشت.

در دوران ولیعهدی عباس میرزا و همزمان با شروع قرن سیزدهم، بازار تبریز به مرکز اصلی معاملات ایران با جهان تبدیل شد. تاجران انگلیسی از راه جاده ابریشم و باعبور از استانبول و ترابزون، اجناس‌شان را به بازار تبریز می‌آورند و از آنجا به تمام ایران می‌رساندند. جالب‌است بدانید که در دوران قاجار، یک چهارم تمام تجارت کشور در بازار بزرگ تبریز انجام می‌شد که این حجم معاملات از بازار تهران هم بیشتر بود.

اکثر لوازمی که توسط اروپایی‌ها وارد ایران می‌شد، محصولات ماشینی بودند که از مهم‌ترین آن‌ها باید به آینه، انواع پارچه‌های ابریشمی، مخملی و نخی، پنبه، چلوار، پارچه چیتِ موصلی، شکر، شیشه، فلز، قند و … اشاره‌کرد. تبریزی‌ها در برابر این اجناس به آنها ابریشم، جنگ‌افزار، تنباکو، خشکبار، رنگ، شال، مازو و موم می‌دادند. این معاملات نهایتا برای اروپایی‌ها سود بیشتری داشت.

رزرو تورهای تبریز با سه کلیک

ثبت ملی و جهانی

بازار بزرگ تبریز با جذابیت‌های معماری و اهمیت بالای تجاری خود سال 1354 شمسی به شماره ثبت 1097 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. سپس مردادماه سال 1389 با شماره 1346 وارد لیست جهانی میراث یونسکو شد و ازهمین بابت به‌عنوان بزرگترین اثر ثبت شده ایران در جهان شناخته می‌شود.

کوتاه درباره معماری بازار تبریز

بازار سنتی تبریز از بخش‌های سرپوشیده (شمالی-جنوبی) و (شرقی-غربی) تشکیل شده است. این بازار بین 4 تا 5 متر پهنا و بین 5 تا 6 متر ارتفاع دارد. سقف راسته‌ها با گنبدهای ضربی و آجری‌شکل ساخته‌شدند تا با شرایط آب‌و‌هوایی سرد تبریز همخوانی داشته‌باشند. همچنین سوراخ‌هایی در فضای بالای این سقف‌ها دیده می‌شوند که کارکردشان عبور دادن نور به داخل بازار است تا شرایط نوری یکسانی را در محیط ایجاد کنند؛ این روزنه‌ها برای تهویه هوا هم مناسب هستند. 

اگر معماری بازار تبریز را به‌دقت بررسی کنیم، درمی‌یابیم که کلیت بازار به‌شکل مدون ساخته‌نشده و آرام‌آرام توسط معماران و طراحان مختلفی خلق شده‌است. طاق‌ها و گنبدهای تماشایی این مکان، بناهای آجری به‌هم پیوسته، طراحی و جانمایی مغازه‌ها، تعداد تیمچه‌ها و مدرسه و مسجدهایی که در اطراف سراهای بازرگانی قرارگرفته‌اند، بازار بزرگ تبریز را یک نمونه منحصربه‌فرد از سبک زندگی، تجارت و معماری ایرانی اسلامی در جهان بدل کرده‌اند.

به‌طور کلی بازارها در زمان‌های قدیم داخل بخش اصلی و بافت مسکونی شهرها قرار داشتند و در مبحث گسترش شهر نقش عمده‌ای ایفا می‌کردند. تبریز هم از این قاعده مستثنی نیست و بافت اصلی بازار تبریز به‌نوعی نقش مرکزیت این شهر تاریخی را ایفا می‌کرد.

موزه های بازار تبریز

پنج موزه در بازار بزرگ تبریز فعالیت می‌کنند که در ادامه مطلب دوتا از مهم‌ترین آنها را معرفی می‌کنیم: 

موزه قرآن و کتابت

 موزه قرآن و کتابت در مسجد شاه طهماسب واقع‌‌در خیابان دارایی قرار دارد و یکی از مشهورترین موزه‌های شهر تاریخی تبریز است. این مسجد که از دوران حکومت شاه طهماسب صفوی قدمت دارد، یک بنای شگفت‌انگیز و تماشایی است. شما هنگام بازدید از موزه قرآن و کتابت، می‌توانید مجموعه نفیس قرآن مجید، نسخه‌های خطی و آثار خوشنویسان معروف ایرانی را تماشا کنید.

موزه بازار و مشاغل

اگر می‌خواهید از موزه بازار و مشاغل تبریز بازدید کنید، باید خود را به قسمت پایانی بازار در نزدیکی یخچال صادقیه برسانید. در این موزه سه طبقه با مشاغل سنتی و  فراموش‌شده شهر تبریز آشنا خواهید شد و کسب‌وکار اجدادی آن‌‌ها را مشاهده خواهید کرد. موزه مشاغل از 11 غرفه تشکیل‌شده که به‌عنوان نمونه می‌توان از غرفه‌های آهنگری، عطاری، عکاسی سنتی و نجاری نام برد. 

کلام  آخر

بازار بزرگ تبریز بدون‌شک یکی از یادگاری‌های حیرت‌انگیز تاریخ ایران است که از دیرباز تا اکنون باقی مانده و سبک زندگی و تجارت اجدادمان را بازگو می‌کند. اگر گذرتان به شهر تبریز افتاد، فرصت بازدید و خرید از این مکان را از دست ندهید و تا می‌توانید در میان دالان‌ها و تیمچه‌های آن قدم بزنید.

رزرو بلیط هواپیما تبریز با سه کلیک خوبه!