آتشکده زرتشتیان یزد؛ عاشقانه ابدی میان آتش و سنگ
فهرست مطالب
در ایران تعداد افراد کمی پیرو آیین زرتشت هستند که به آنها اقیلت دینی گفته‌می‌شود. اگرچه زرتشتیان در شهرهای تهران، شیراز، اصفهان، اهواز و خراسان هم حضور دارند، اما شهرهای یزد و کرمان در ایران بیشترین پیروان این دین را در خود جای داده‌است. افزون بر این، دین زرتشت در ایران به‌عنوان یک اقلیت دینی به‌رسمیت شناخته‌شده و در مجلس یک کرسی را به خود اختصاص داده‌است. در این مقاله قرار است یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های ایران را که آتشکده زرتشتیان یزد است، به شما معرفی کنیم. آتشکده زرتشتیان در یزد، از آنجایی که مهم‌ترین معبد زرتشتیان در ایران است، مردمان زیادی را از اقصی‌نقاط ایران و جهان به‌سوی خود جذب می‌کند. اما قبل از پرداختن به موضوع مقاله لازم است، توضیحی مختصر درباره زرتشت بدهیم.
رزرو بلیط هواپیما با سه کلیک خوبه!
زرتشت که‌بود؟
زرتشت، رهبری ایرانی بود که ایرانیان او را پیامبر زمان می‌دانستند. زمان و مکان تولد او به‌درستی مشخص نیست؛ اما به‌طور قطع به هزارسال پیش‌از میلاد مسیح بازمی‌گردد. اساس اندیشه او تقابل میان خیر و شر بود و باورداشت انسان‌ها آزاد و دارای قدرت اختیار هستند. از این‌رو می‌کوشید راه درست را به‌مردم نشان دهد تا انسان‌ها نور و روشنایی را برگزینند. زرتشت در میان فلاسفه غرب نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌است؛ تاجایی‌که هگل به‌واسطه تعالیم زرتشت، مردم ایران را نخستین مردم تاریخ می‌نامد. بااین وجود نام زرتشت وقتی جهانی شد که فردریش‌نیچه کتاب جاویدان (چنین گفت زردشت) را نوشت و منتشرکرد. حال وقت آن رسیده‌است تا آتشکده زرتشتیان یزد را به شما معرفی کنیم. با ما همراه باشید؛ چراکه قرار است اطلاعات جالبی را با شما به‌اشتراک بگذاریم.
آتشکده چیست؟
آتشکده یک مکان مقدس برای پیروان دین زرتشتی است که در آن نیایش‌های دینی مثل خواندن اوستا و گات صورت‌می‌پذیرد. از آنجایی که مهم‌ترین عنصر عبادت در این مکان آتش است، به این مکان‌ها آتشکده می‌گویند. زرتشتیان برای مناجات و رازونیاز با خداوند گرد این آتش می‌نشینند و به نیروی قدسی وصل می‌شوند. شاید برایتان سوال باشد چرا بزرگ‌ترین آتشکده ایران در یزد قرار دارد؟ همانطور که در بالا ذکر شد، یزد جزو شهرهایی در ایران است که بیشترین پیروان زرتشتی را در دل خود جای داده‌است. علت، آن است که در یزد روستاهای زرتشتی‌نشین بسیاری باقی مانده‌است که هنوز به آیین و باورهای این دین پایبند هستند. از این‌رو، یزد شهر صلح‌ودوستی در ایران است؛ چراکه مردمانش فارغ از هر باور و عقیده‌ای با مهربانی درکنار هم زندگی می‌کنند. حال وقت آن است به‌سراغ آتشکده زرتشتیان یزد برویم.
بلیط هواپیما یزد فقط با سه کلیک
آتشکده زرتشتیان در یزد؛ مهم‌ترین آتشکده این شهر
این مکان که به آتشکده بهرام یا ورهرام نیز معروف است، یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های ایران به‌شمار می‌آید. جالب است بدانید، آتشی که در این آتشکده می‌سوزد، با قدمتی بیش از 1500سال هنوز روشن است. این آتش اعتبار و اهمیت بیش‌تری از آتش دادگاه (که در خانه افروخته می‌شود) و آتش آدران (که مختص شهر و مناطق مهم است) دارد. آتش ورهرام، آتش اصلی یکی از آتشکده‌های دوره ساسانی است که در آتشکده کاریان شهر لارستان در استان فارس قرار داشت. زرتشتیان برای این‌که بتوانند این آتش مقدس را از دست دشمنان حفظ کنند، آن را در غاری نزدیک روستای عَقدا در یزد پنهان کردند. پس از آن چندبار دست‌به‌دست گشت و سرانجام به منزل موبد (تیرانداز آذرگشسب) منتقل شد. خوشبختانه در دوره پهلوی ساخت آتشکده مجاز شد و این آتش در سال 1313 به مکان فعلی منتقل شده‌است.
سبک معماری آتشکده زرتشتیان شهر یزد برگرفته از معماری هخامنشیان و آتشکده پارسیان هند است. ساختمان اصلی این بنا دو متر بالاتر از سطح زمین و در حیاطی بزرگ، میان انبوهی از درختان سرو و کاج قرار گرفته‌است. در ورودی این آتشکده و درست روبه‌روی ساختمان، حوض گردِ بزرگی بنا شده‌است؛ چراکه قرار گرفتن آب در کنار آتش یک عنصر نمادین در میان تمام آتشکده‌ها محسوب می‌شود. جالب است بدانید سازنده سنگ‌های پای دیوار و سرستون‌های مقابل تالار اصلی، هنرمندان اصفهانی بودند. شرایط ورود به آتشکده این است که، عبادت‌کنندگان حتما باید خوش‌بو و پاک باشند، لباس سفیدرنگ بپوشند و بدون کفش وارد اتاق شوند. به‌تازگی نمایشگاهی در محوطه آتشکده برگزار شده‌است که می‌توانید از آنجا دیدن کنید و هرآنچه که مدنظرتان است، بخرید. این آتشکده در سال 1378 در آثار ملی ایران به‌ثبت رسیده‌است.
آتشکده زرتشتیان یزد جمعه‌ها تعطیل است. بهترین زمان برای بازدید از این بنا، فصل‌های زمستان و پاییز است. این آتشکده در خیابان آیت‌الله کاشانیِ یزد قراردارد. حال وقت آن رسیده‌است که بخش‌های مختلف آتشکده زرتشتیان در یزد را بشناسیم؛ پس با ما همراه باشید.
اتاقک آتش‌دان (مجمر)
آتش ورهرام در یک مجمر برنزی و در اتاقکی با محفظه شیشه‌ای نگهداری می‌شود. روحانیون زرتشتی اجازه دارند به پشت اتاقک آتش‌دان بروند و با اضافه‌کردن چوب به آتش، آن را روشن نگه دارند؛ اما بازدیدکنندگان فقط می‌توانند از پشت شیشه آن را ببینند. مجمر یکی از بخش‌های آتشکده زتشتیان یزد است.
آب‌انبار آتشکده زرتشتیان در یزد
این آب‌انبار مثل یک حوضِ سرپوشیده است و دارای بادگیر، پاشیر، سردر، پلکان و مخزن است. آب‌انبار آتشکده زرشتیان یزد، آب موردنیاز اهالی آتشکده را تأمین می‌کند. این آب‌انبار در زیرزمین آتشکده قراردارد. در این مکان عکس‌های بسیاری از جشن‌ها و آیین‌های زرتشتیان وجوددارد که شما می‌توانید به آنجا رفته و از آن بازدید کنید.
حیاط آتشکده
در حیاط آتشکده زرتشتیان یزد یک حوض بزرگ و گرد وجوددارد که گردشگران غیرزرتشتی می‌توانند از آن محل وارد آتشکده شوند؛ اما زرتشتیان برای جشن‌ها و مراسم خاص از پشت ساختمان وارد آتشکده می‌شوند و غیر از آنها کسی حق ورود به آنجا را ندارد.
نگار فروهر آتشکده یزد
نماد فروهر یکی از مهم‌ترین نمادهای زرتشتیان محسوب می‌شود. این نماد که بر سردر آتشکده زرتشتیان یزد با کاشی حک شده، به‌معنای پیش‌برنده است. فروهر در خانه‌تکانی نوروز تاثیر بسیار زیادی دارد؛ چراکه خانه برای آمدن او آماده می‌شود.
تالار ورجاوند؛ بخشی مهم از آتشکده زرشتیان در یزد
انجمن (یانش وران مانتره) برنامه‌هایی را که مربوط به آداب‌ورسوم زرتشتیان است، در این تالار برگزار می‌کند. شما با رفتن به این تالار می‌توانید از لباس سفید زرتشتیان، تابلوها، سفره جشن‌ها، کتاب اوستا و چیزهای دیدنی دیگری بازدید کنید.
دیگر آتشکده‌های معروف زرتشتیان در یزد
شهر یزد غیر از آتشکده بهرام که اصلی‌ترین آتشکده زرتشتیان یزد به‌شمار می‌آید، شامل آتشکده‌های دیگری نیز می‌شود. درواقع مجموع این آتشکده‌ها شهر یزد را به‌یکی از مهم‌ترین شهرهای زرتشتی‌نشین در ایران تبدیل کرده‌است. در ادامه به چندمورد از آنها اشاره می‌کنیم.
آتشکده چک‌چک
آتشکده چک‌چک در 43کیلومتری شرق شهر اردکان، و در کوه‌های بین اردکان و انجیر واقع شده‌است. آتشکده پیرسبز اردکان که به چَک‌چَک نیز معروف است، از آتشکده‌های معروف زرتشتیان در یزد است. زرتشتیان هر سال، در 24خرداد و به‌مدت 4روز در این مکان کنار یک‌دیگر جمع می‌شوند و اوستاخوانی می‌کنند. همچنین 16مهر هر سال در این منطقه جشن مهرگان برگزار می‌شود و زرتشتیان با پوشیدن لباس‌های ارغوانی‌رنگ به‌مدت 6روز به جشن و پایکوبی می‌پردازند. این آتشکده در پایین کوه قرار دارد و زرتشتیان معتقدند هنگام حمله دشمنان، زنان و دختران در این کوه پنهان می‌شدند. چک‌چک به این علت برای زرتشتیان مقدس است که معتقدند نیک‌بانو، دختر یزدگرد سوم در این کوه پنهان شده‌است. از دیواره و سقف این غار اسرارآمیز آب می‌چکد و بخش اصلی این زیارتگاه را تشکیل می‌دهد. این زیارتگاه ساختمانی 5طبقه است که شما با عبور از 360پله به‌آنجا خواهیدرسید.
آتشکده پیر هریشت؛ یکی از آتشکده‌های معروف زرتشتیان در یزد
این آتشکده در 15کیلومتری شرق شهرستان اردکان و در جاده چوپانان قراردارد. آتشکده پیر هریشت در پایین کوه‌های شریف‌آباد قراردارد. به باور زرتشتیان، مروراید، کنیز دختر یزدگرد سوم، در زمان حمله اعراب به این کوه پناهنده شد. در این آتشکده اتاقی قراردارد که محل روشن کردن آتش است. در پستوی این زیارتگاه اتاقکی قرار دارد که شمعی در آن روشن است؛ چراکه این مکان را مکان ناپدیدشدن مروارید می‌دانند. زرتشتیان پیش از غروب روز 25فروردین در این مکان که از آتشکده‌های معروف زرتشتیان در یزد است، جمع می‌شوند و جشن هیرمبا را برگزار می‌کنند.
آتشکده پیرنارسون
این آتشکده در 20کیلومتری شمال‌شرقی یزد و در پشت کوه دربید قراردارد. نام‌های دیگر این زیارتگاه، پیرنارستانه، پیرنارسونه و پیرنورسته است. این بنا بر بالای کوه نارستانه قرار دارد و در سال 1378 در آثار ملی ایران ثبت شد. گفته‌می‌شود پس از حمله اعراب به ایران کتایون (همسر یزگرد) به‌همراه پسرش اردشیر در این کوه پنهان شد. زرتشتیان در تیرماه از روزِ سپندارمزدا تا روز آذر مصادف با دوم تا ششم تیرماه در این محل که آتشکده زرتشتیان در یزد است، دور هم جمع می‌شوند و به نیایش اهورامزدا و اوستاخوانی می‌پردازند.
آتشکده پیر نارکی
این آتشکده زرتشتیان شهر یزد، در 20کیلومتری شما‌ل‌غربی شهر مهریز و در دامنه کوه غربی تیجنگ واقع‌شده‌است. در اطراف این آتشکده، اتاق‌های خشتی فراوانی با معماری سنتی ساخته‌شده‌است تا زائران در آنجا استراحت کنند. گفته‌می‌شود نازبانو، دختر یزدگرد سوم هنگام حمله اعراب خودش را به کوه گیگون رساند؛ اما چون در آن مکان پناه‌گاهی پیدا نکرد، به کوه تیجنگ رفت. از این‌رو این مکان تبدیل به زیارت‌گاهی برای زرتشتیان شد. آنها هرساله از 12تا16مردادماه در این مکان هم مراسم دینی انجام می‌دهند و هم جشن می‌گیرند.
آتشکده پارس‌بانو؛ یکی از آتشکده‌های معروف زرتشتیان در یزد
این بنا که یکی از اتشکده های زرتشتیان در یزد است،در شهرستان اردکان، 16کیلومتری جنوب عقدا و در روستای زرجوق واقع شده‌است. آتشکده پارس‌بانو در دره‌ای باریک و در میان درختان بادام و انجیرکوهی قرار دارد. پارس‌بانو نیز دختر یزدگرد سوم بود و در زمان فروپاشی این سلسله در این منطقه پنهان شد. روی در ورودی این زیارتگاه سنگ‌نوشته‌ای قرار دارد که به زمان صفویه بازمی‌گردد. این بنا گنبدی سفید به‌شکل سرو وکاشی‌کاری‌های سبزرنگ دارد که چشم هر ببینده‌ای را به خود خیره می‌کند. زردشتیان هرساله از 13تا17تیرماه برای زیارت پارس‌بانو و اوستاخوانی در این مکان جمع می‌شوند.
روستاهایی که آتشکده زرتشتیان شهر یزد را در خود جای داده‌است
همانطور که پیش‌تر گفتیم، یزد به‌واسطه داشتن روستاهایی که پیروان آیین زرتشت را در خود جای داده، از شهرهایی است که بیشترین تعداد زرتشتی را دارد. ازاین‌رو آشنایی با این روستاهای توریستی خالی از لطف نیست. پس با ما همراه باشید.
روستای مبارکه؛ جایگاه یکی از آتشکده‌های معروف زرتشتیان در یزد
این روستا در شهر تفت و 12کیلومتری شهر یزد قراردارد. روستای مبارکه معروف‌ترین روستای زرتشتی‌نشین یزد بوده که به‌دلیل داشتن بافتی سنتی گردشگران زیادی را جذب می‌کند. بقایای آتشکده‌های کوچک در این روستا هنوز باقی مانده و یکی‌از آنها به‌ثبت ملی رسیده‌است. در این روستا سرو دوقلویی به‌قدمت 550سال وجوددارد. بنابه تقویم قدیم زرتشتیان در روستای مبارکه، آیین پنجی و مراسم گاهنبارخوانی که از آیین‌های قدیمی زرتشتی است، اجرا می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم برای دیدن این آتشکده زرتشتیان شهر یزد، حتما از این روستا دیدن کنید.
روستای مزرعه‌کلانتر
این روستا در شهر میبد و در 36کیلومتری جنوب میبد قراردارد. در این روستا مکانی به‌عنوان آتشکده زرتشتیان یزد وجوددارد که مردم برای عبادت به آنجا می‌روند. در روستای مزرعه‌کلانتر جشن‌های اصیل ایرانی برگزار می‌شود. برخی از بزرگ‌ترین جشن‌های دین زرتشتی که در این روستا برگزار می‌شود، شامل جشن مهرگان در پاییز، جشن سده در زمستان، جشن فروردینگان و جشن مذهبی (دیگان) است.
روستای چم؛ جایگاه آتشکده زرتشتیان یزد
این روستا در دهستان پیشکوه از شهرستان تفت قراردارد. روستای چم در کنار روستای تاریخی مبارکه و در دامنه شمالی ارتفاعات شیرکوه قرار گرفته‌است. دخمه یا برج خاموشانِ این روستا محل دفن زرتشتیان بوده و بسیار جای عجیب و دیدنی است. جالب است بدانید این دخمه در آثار ملی ایران به‌ثبت رسیده‌است. زرتشتیان اجساد خود را در این دخمه می‌گذاشتند تا خوراک پرندگان شود و زمین را آلوده نسازد. به‌این دلیل این دخمه‌ها را بسیار دورتر از محل زندگی خود می‌ساختند. یکی از دیدنی‌های منحصربه‌فرد این روستا وجود سروی 3هزارساله در حیاط آتشکده است. در شامگاه روز دهم بهمن‌ماه زرتشتیانِ این روستا جشن سده (پیدایش آتش) را برگزار می‌کنند و پیروان این دین از سراسر ایران برای دیدن جشن سده به روستای چم می‌آیند. آتشکده این روستا به‌عنوان آتشکده زرتشتیان شهر یزد در سال 1386 به‌ثبت رسیده‌است.
روستای نصرت‌آباد
این روستا در شهرستان یزد و در شهرک شاهدیه واقع شده‌است. روستای نصرت‌آباد که بیشترین تعداد خاندان زرتشتی نمیرانیان را در خود جای داده‌است، براساس سرو کهنسالِ موجود در آن 200 سال قدمت دارد. درحال حاضر این مکان مجتمعی دینی-فرهنگی برای زرتشتیان به‌شمار می‌آید. آتشکده این روستا 100سال قدمت دارد و توسط مرحوم اردشیر مهربان فرهی بنا شده‌است. آتشی که در این آتشکده می‌سوزد با عمر سرو این روستا برابر است. از دیگر جاذبه‌های دیدنی این روستا بوم‌گردی باباخداداد است که 90 سال قدمت دارد. این بوم‌گردی دیوارهای کاه‌گلی، سقف گنبدی، شاه‌نشین و حوض زیبایی دارد. بنابراین با رفتن به این روستا، ضمن بازدید از آتشکده زرتشتیان شهر یزد در نصرت‌آباد، می‌توانید در این بوم‌گردی تاریخی اقامت کنید.
قصه زرتشتیان مَثَل شد
در فرهنگ ایرانیان از دیرباز ضرب‌المثل‌ها نقشی مهم در بیان منظور و مفاهیم داشته‌اند. ضرب‌المثل‌ها تا جایی ریشه دوانده‌اند که امروزه در گفت‌وگوهای محاوره‌ای بسیار از آنها استفاده می‌کنیم؛ چراکه در یک جمله یا عبارت می‌توانیم همه آنچه را که می‌خواهیم، بیان می‌کنیم. درواقع پشت هریک از این ضرب‌المثل‌ها داستان و ماجرایی است که سینه‌به‌سینه گشت تا امروز به دست ما رسید. داستان برخی از این ضرب‌المثل‌ها قدمت به‌درازای پیشینه چندهزارساله ایران دارد. یکی از این ضرب‌المثل‌ها که به‌احتمال زیاد به گوش همه ما خورده، این است: (فلانی اجاقش کور است.) داستانی که پشت این روایت است مربوط به چندهزار سال پیش است که شنیدنش حتما برای شما جالب خواهد.
در دوران ایران باستان، مردم برای روشن کردن اجاق خانه از آتشی که در آتشکده‌ها نگهداری می‌شد، استفاده می‌کردند. چراکه ابزاری برای برپایی آتش وجود نداشت. همانطور که پیش‌تر گفتیم در آتشکده زرتشیتان یزد نیز، آتش در ظرفی برنزی نگهداری می‌شد. وظیفه آوردن آتش به خانه و روشن‌کردن اجاق، با فرزند نخست خانواده بود؛ به‌این ترتیب خانواده‌ای که فرزندی نداشت، اجاقش خاموش یا به‌عبارتی کور بود. امروزه ما از این ضرب‌المثل برای کسانی که فرزندی ندارند استفاده می‌کنیم.
مقایسه آتشکده با مسجد
اگر بخواهیم آتشکده و مسجد را از نظر معماری مقایسه کنیم، باید بگوییم هرکدام از اجزا و قسمت‌های مختلف این بناها نماد چیزی هستند. نماد، زبانی تصویری است که مفاهیم را بی‌واسطه و با تصویر بازگو می‌کند. باید گفت نمادهای تصویری که در فرهنگ ایرانی وجود داشته‌است به دوران اسلام نیز منتقل شده؛ به‌طوری که این نمادها در هنر اسلامی نیز نمایان شده‌است. در دین زرتشت، آتشکده نمادی از زندگی و آتش نمادی از پاکی به‌شمار می‌آید. در واقع آتش در دین زرتشت، نماد اهورامزدا و وجود آب در کنار آتشکده، نمادی از دو عنصر آب‌وآتش است. به‌این‌ترتیب نوع معماری آتشکده طوری است که هر گوشه آن نماد مفاهیمی معنوی است و حقایقی معنوی را با زبان تصویری بازگو می‌کند.
نمادها در معماری آتشکده: آتشکده، یزشن‌گاه (اتاقی برای نیایش پنهانی)، درمانگاه، کتابخانه، مناره، حیاط، محراب و ایوان.
پس از روی‌کارآمدن اسلام، در معماری مساجد نیز کاربرد این نمادها به‌چشم می‌خورد. در ابتدا مساجد به تقلید از گنبدهای ساسانی ساخته‌شد. معماری ساسانی در ساخت بناهای اسلامی تا آنجا نفوذ کرد که، اصول معماری اسلامی بر اساس آن پایه‌گذاری شده‌است. وجود مسجد نیز در بین مردم به‌صورت نماد درآمده‌بود. درواقع مسجد جایی برای هدایت معنوی مردم و وحدت آنان با یک‌دیگر شد.
نمادها در معماری مساجد: محراب، گنبد، مناره، شبستان، ایوان، صحن، رواق و کتیبه.
یکی دیگر از نمادها در بین زرتشتیان آب بود. همانطور که پیش‌تر گفتیم، در محوطه آتشکده زرتشتیان یزد، حوض بزرگ آب تعبیه شده‌است. آب از دیرباز نماد پاکی بود و مهرپرستان ایرانی قبل از ورود به زیارتگاه دستان خود را با آب می‌شستند. همچنین آب در دین اسلام نیز نماد پاکی است و مسلمانان برای عبادت باید خودشان را با آب تطهیر کنند.
به‌این ترتیب، معماری مساجد شکل تکامل‌یافته آتشکده‌ها است. این نمادپردازی در ادیان قبل و بعد از اسلام یک هدف داشته و آن ترویج یکتاپرستی بوده‌است.
جمع‌بندی
در این مقاله تلاش شد تا مهم‌ترین آتشکده زرتشتیان یزد را به شما بشناسانیم. از آنجایی که این آتشکده‌ها با فرهنگ و باورهای ایرانیان قبل از اسلام گره‌خورده‌است، بر ایرانی واجب است تا با شناختن آنها درک درستی از باور پیشینیان به‌دست آورد. این مهم حاصل نمی‌شود مگر با کندوکاو میان بناهای به‌جامانده از پدرانمان. به‌علاوه در این مقاله از آتشکده‌های دیگری هم نام برده‌شد، تا پیش از سفر به یزد، اطلاعات کافی از مکان این آتشکده‌ها داشته‌باشید. حال شما دوست عزیزی که تا آخر این مقاله همراه ما بودید، دوست دارید نخست به‌سراغ کدام یک از این آتشکده‌ها بروید؟ لطفا نظر ارزشمندتان را با ما نیز به‌اشتراک بگذارید.
نظرات کاربران