کلیسای گغارت در ارمنستان

کلیسای گغارت از آن جاهایی است که وقتی پای‌تان به ارمنستان می‌رسد، همه پیشنهادش را می‌کنند؛ صومعه‌ای آرام و باشکوه که بخشی از آن نه ساخته شده، بلکه از دل یک صخره عظیم تراشیده شده است. همین ویژگی ساده اما حیرت‌انگیز باعث شده نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود. خیلی‌ها وقتی اولین‌بار وارد این مجموعه می‌شوند، دنبال این هستند که بفهمند «راز جذابیت گغارت چیست؟» اما کافی‌ست چند لحظه در سکوت داخل صومعه بایستید؛ ترکیب سنگ‌های سرد، نور کم، آکوستیک عجیب و حال‌وهوای معنوی فضا خودش پاسخ را می‌دهد.

اگر در فکر سفر به ارمنستان هستید و می‌خواهید این مکان متفاوت را از نزدیک ببینید، خیلی راحت می‌توانید بلیط هواپیما ایروان یا حتی تور ایروان را جست‌وجو کنید و بازدید از گغارت را در برنامه سفر خود قرار دهید. این تجربه قطعاً از ذهن‌تان بیرون نخواهد رفت.

چرا باید از کلیسای گغارت دیدن کنید؟

مجموعه در مسیر رود آزات و بین کوه‌های سرسبز کوتایک قرار گرفته و همین مسیر رسیدن، بخشی از جذابیت سفر است. اما دلیل اصلی محبوبیت این مکان فقط طبیعت اطرافش نیست. مهم‌ترین دلایل بازدید:

• معماری متفاوت: بخش بزرگی از مجموعه در دل صخره‌ها تراشیده شده و از بیرون دیده نمی‌شود. همین ویژگی، بازدید را شبیه ورود به یک فضای پنهان و سنگی می‌کند.
• ترکیب طبیعت و بنا: ورود به فضاهای داخلی حس قرار گرفتن در جایی میان کوه و سازه انسانی را منتقل می‌کند؛ تجربه‌ای که در دیگر کلیساهای ارمنستان کمتر دیده می‌شود.
• ارزش تاریخی و فرهنگی: این مجموعه از سال‌ها پیش بخشی مهم از تاریخ مذهبی منطقه بوده و امروز نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
• دسترسی راحت از ایروان: یکی از بهترین جاذبه های دیدنی ایروان که مسیر آن کوتاه و استاندارد است و اغلب مسافران بازدید از این مکان را با معبد گارنی ترکیب می‌کنند.
• فضای آرام و مناسب عکاسی: نور، بافت سنگی و سکوت محیط باعث می‌شود عکس‌ها و تجربه حضور بسیار متفاوت باشد.

تاریخچه کلیسای گغارت

ریشه‌های کلیسای گغارت به سده چهارم میلادی برمی‌گردد؛ زمانی که گریگور روشنگر اولین عبادتگاه را در دل یک غار بنا کرد. این محل در آن دوران یکی از عبادتگاه‌های مخفی به شمار می‌رفت و در حمله اعراب در قرن نهم تخریب شد. در منابع قدیمی، این مجموعه را «آیریوانک» یا صومعه غاری می‌نامیدند؛ نامی که به موقعیت طبیعی آن اشاره دارد.

پس از ویرانی‌های پی‌درپی، کلیسای اصلی در سال ۱۲۱۵ و با حمایت برادران زاکاره و ایوانه دوباره ساخته شد؛ فرماندهانی که در کنار ارمنستان با تهدیدهای نظامی آن زمان مقابله می‌کردند. کمی بعد، در قرن سیزدهم، مالکیت صومعه به شاهزاده پروش خاگباکیان منتقل شد و او مجموعه را توسعه داد تا شکل امروزی صومعه گغارد شکل بگیرد.

نام «گغارد» نخستین‌بار در میانه سده سیزدهم در میان اسناد نگهداری‌شده در این مجموعه دیده می‌شود. این مکان در طول تاریخ محل حفظ نسخه‌های خطی و یادگاری‌های مذهبی بوده است؛ از جمله نیزه‌ای که روایت‌ها می‌گویند توسط تادئوس رسول به ارمنستان آورده شد. همین نیزه باعث شد که بعدها نام «گغارت» یا «صومعه نیزه» رواج پیدا کند. امروز این اثر در موزه اچمیادزین نگهداری می‌شود و بازدیدکنندگان می‌توانند آن را از نزدیک ببینند.

چطور از ایروان به کلیسای گغارت برویم؟

برای رسیدن به صومعه گغارت، می‌توانید از تاکسی، خودرو شخصی یا تورهای یک‌روزه استفاده کنید.

۱) اتوبوس

برای رفتن با حمل‌ونقل عمومی، ابتدا باید در مرکز شهر سوار اتوبوس‌های ۲۲، ۲۶ یا ۳۶ شوید و به ایستگاه گای (Gai Bus Station) در خیابان سامول سافاریان برسید. از آن‌جا مینی‌بوس‌ها هر زمان که پر شوند یا تقریباً هر ۴۰ دقیقه  به سمت مقصد حرکت می‌کنند. هزینه مسیر در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۵۰ درام است.

۲) تاکسی

راحت‌ترین گزینه، تاکسی‌های داخل ایروان است. با اپلیکیشن‌های محلی می‌توانید سفری مقرون‌به‌صرفه داشته باشید و هزینه مسیر تا مقصد در سال ۲۰۲۵ حدود ۴۰۰۰ درام (۸ تا ۱۰ دلار) است. این روش برای کسانی که دو یا چند نفر هستند، مناسب‌تر است و معمولاً می‌توانید در راه چند توقف کوتاه هم داشته باشید.

۳) اجاره خودرو

اگر قصد دارید از مسیر و توقفگاه‌های اطراف لذت ببرید، اجاره خودرو گزینه بهتری است. مسیر کوتاه، جاده استاندارد و چند نقطه دیدنی در طول راه وجود دارد که معمولاً گردشگران برای عکس‌برداری یا خرید خوراکی‌های محلی توقف می‌کنند. استفاده از کولر خودرو نیز در تابستان اهمیت زیادی دارد. در ورودی محوطه، پارکینگ بزرگی وجود دارد و در ساعات شلوغ، ظرفیت پارکینگ سریع پر می‌شود، بنابراین بهتر است صبح زود برسید. هزینه پارکینگ در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۰۰ درام است.

ساعت بازدید کلیسای گغارت

ساعت کار صومعه از ۹ صبح تا ۸ شب است. چون بسیاری از مسافران بازدید از این مکان را با معبد گارنی در همان مسیر ترکیب می‌کنند، بهتر است صبح زود برسید تا هم مسیر خلوت‌تر باشد و هم فرصت بیشتری برای عکاسی و گشت‌وگذار داشته باشید. حضور در ساعات اولیه روز آرام‌تر و دلنشین‌تر خواهد بود.

بهترین زمان برای بازدید

کلیسای گغارت در تمام طول سال قابل بازدید است، اما هر فصل تجربه متفاوتی می‌دهد. زمستان‌ها معمولاً خلوت‌ترند و تورهای گروهی کمتر به این مسیر می‌آیند، بنابراین اگر فضای آرام را ترجیح می‌دهید، این زمان انتخاب خوبی است.

برای کسانی که دنبال یک تجربه خاص هستند، صبح‌های یکشنبه پیشنهاد می‌شود. بین ساعت ۱۰ تا حدود ظهر، مراسم مذهبی و آوازهای گروه کر در فضای کلیسا طنین می‌اندازد و حس متفاوتی به بازدید می‌دهد. فقط به یاد داشته باشید که آخر هفته‌ها شلوغ‌تر از روزهای معمولی هستند و اگر می‌خواهید محیط خلوت‌تری داشته باشید، یک روز میان‌هفته مناسب‌تر است.

اگر به معماری‌های منحصربه‌فرد ارمنستان علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنم مقاله «کلیسای جامع زوارتنوتس ارمنستان» را هم بخوانید

کارهایی که در کلیسای گغارت می‌توان انجام داد

بازدید از کلیسای گغارت فقط تماشای یک بنای تاریخی نیست؛ قدم‌زدن در میان فضاهایی است که سنگ، نور و سکوت کوهستان را کنار هم قرار داده‌اند. اگر اولین‌بار است که این مسیر را می‌روید، سه بخش زیر بیشترین جذابیت را برایتان خواهد داشت:

تماشای خاچکارها

خاچکارها همان سنگ‌ صلیب‌های معروف ارمنی‌اند؛ سنگ‌هایی با حکاکی‌های ظریف که هرکدام شبیه یک اثر هنری کوچک‌اند. کمی بالاتر از محوطه اصلی، یک گذرگاه باریک شما را به ردیفی از این خاچکارها می‌رساند. مسیر فقط چند متر است اما در پایانش به آرامگاهی سنگی از قرن سیزدهم می‌رسید که کاملاً در دل صخره تراشیده شده؛ جایی که حس قدم‌زدن در دوره‌ای دیگر را منتقل می‌کند.

ورود به نمازخانه سنگی

این قسمت شاید متفاوت‌ترین تجربه‌تان در گغارت باشد. وقتی وارد می‌شوید، تاریکی و نورهای کم‌جان حال‌وهوایی خاص ایجاد می‌کند؛ انگار صداها نرم‌تر می‌شوند و زمان کندتر می‌گذرد. روی دیوارها، نقش‌هایی از حیوانات و درختان دیده می‌شود که با دقت روی سنگ حک شده‌اند. این فضای کوچک، یکی از تأثیرگذارترین بخش‌های مجموعه است و معمولاً هر کسی چند دقیقه‌ای در سکوت می‌ایستد.

توقف کنار چشمه مقدس

در سمت چپ ورودی، دو اتاق سنگی وجود دارد که یکی از آن‌ها محل چشمه‌ای قدیمی است. گفته می‌شود این چشمه را گریگور مقدس پیدا کرده و به همین دلیل بسیاری از زائران برای نیت‌کردن، سکه‌انداختن یا نوشیدن از آن به اینجا می‌آیند. برخی هم ظرف‌های کوچک را پر می‌کنند تا مقداری از این آب را با خود ببرند. کنار این چشمه، آرامگاه شاهزاده پاپاق پروشیان و همسرش قرار دارد که دیدنش خالی از لطف نیست.

در سفر به گغارت چه چیزهایی همراه داشته باشیم؟

برای اینکه بازدیدتان راحت‌تر و بی‌دردسر باشد، این موارد را در کیف یا کوله قرار دهید:

• ضدآفتاب و کلاه: تابستان‌ها هوا گرم و آفتاب مستقیم است. دما به ۳۲ تا ۳۷ درجه می‌رسد و سایه کمی وجود دارد.
• آب کافی: مسیر پیاده‌روی کوتاه است اما گرما و خشکی هوا باعث می‌شود سریعاً تشنه شوید.
• لباس گرم در زمستان: در فصل سرد، منطقه بسیار خنک و گاهی برفی است؛ بدون لباس مناسب نمی‌توان زمان زیادی بیرون ماند.
• پاوربانک: اگر برنامه‌تان ادامه مسیر به گارنی، سوان یا دیلیجان باشد، بهتر است شارژ اضافی همراه داشته باشید.
• کفش مناسب پیاده‌روی: زمین در بخش‌هایی سنگلاخی است و کفش راحت، قدم‌زدن در محوطه را ساده‌تر می‌کند.

حرف آخر

کلیسای گغارت فقط یک بنای تاریخی نیست؛ تجربه‌ای است که باید از نزدیک لمس شود. از لحظه‌ای که وارد دره سرسبز مسیر گارنی می‌شوید تا زمانی که در دل صخره‌ای چندصدساله قدم می‌زنید، محیط به‌ شکلی آرام و طبیعی شما را با خودش همراه می‌کند. فضای تاریک و خنک صومعه، صدای انعکاس یافته‌ی دعاها و معماری منحصر‌به‌فرد سنگ‌تراشی‌شده، باعث می‌شود این مکان در ذهن هر مسافری ماندگار شود.

سوالات متداول