رمزگشایی از موزه هفت تنان شیراز
فهرست مطالب
موزه هفت تنان شیراز تقریباً در ورودی شهر قرار دارد. به عبارت بهتر، همین که به شهر زیبای بهارنارنج‌ها وارد می‌شوید، در بلوار هفت‌تنان با باغ-موزه جذابی مواجه خواهید شد که با میزبانی از ۷ مقبره، به نامِ مرموزِ هفت تنان معروف است.
این باغ از چند قرن قبل زندیه قدمت دارد و بنای کم‌نظیر درون آن -که حالا به‌عنوان موزه استفاده می‌شود- از دوران کریم خان زند یادگار مانده است. بد نیست بدانید که تا همین چند سال قبل، موزه هفت تنان شیراز برو-بیای آنچنانی نداشت و به‌عنوان خانقاه دراویش مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اما خوشبختانه اکنون پس از احیا و بازسازی، در میان مردم محبوبیت دارد و به موزه سنگ و کاشی شهرت پیدا کرده‌است.
این‌که چرا کریم خان زند این بنا را ساخته و به چه منظوری استفاده می‌شده، تا امروز دقیقاً مشخص نیست؛ اما ماجرایی که از همه بیشتر نقل محفل‌هاست، می‌گوید که کریم خان در اندیشه‌ی احداث بنایی هم‌تراز دیوانخانه بود تا کنجکاوی عوام‌الناس را پیرامون ساختمان‌های حکومتی از میان بردارد! آن‌طور که پیداست، ظاهراً در آن ایام فقط افراد خاصی اجازه‌ی ورود به دیوانخانه را داشتند. پس عمارت هفت تنان را برپا کرد و نتیجه همین شد که می‌بینید!
به شما پیشنهاد می‌کنیم برای رمزگشایی از این باغ اسرارآمیز، در ادامه‌ی این مطلب با معرفی موزه هفت تنان شیراز در کنار ما باشید.
تور شیراز با سه کلیک خوبه!
معماری موزه هفت تنان شیراز
اگر تمام دیدنی‌های شیراز را کنار بگذاریم، عمارت باغ هفت تنان -به‌تنهایی- از معماری ایرانی آبرو می‌خرد! اولین قابی که در لحظه‌ی ورود به باغ خودنمایی می‌کند، حوض بزرگ و چشم‌نوازی‌ست که در میان درختان زیبای سرو و نارنج جا خوش کرده است؛ این درختان نزدیک ۲۰۰ سال از عمرشان می‌گذرد و هنوز هم -راست‌قامت و استوار- به بازدیدکنندگان خوش‌آمد می‌گویند.
در بخش شمالی موزه و طبقه دوم بنا، ایوان وسیعی با دو ستون سنگی و سقف چوبی ساخته شده که ستون‌هایش را با نقاشی‌های زیبا و مفهومی رنگ روغن تزئین کرده‌اند. همچنین کاشی‌های قرمز رنگ و سنگ‌های مرمر لیمویی، به سطح زیرین ایوان چهره‌ای رویایی بخشیده‌اند. اما آن‌چه که بیش از همه از چشمان مشتاق میهمانان موزه دلبری می‌کند، طاقچه‌های بالایی این ایوان هستند که بدون‌شک شاهکار تزیینات این مکان به‌حساب می‌آیند.
آن‌طرف در قسمت جنوبی عمارت، باغچه سرسبز و پُردرختی به‌چشم می‌خورد که دیوار زیبایش با طاق نماهای آجری پوشانده شده و گویی در اصالت نظیر ندارد.
لازم است اشاره کنیم که اگرچه موزه هفت تنان شیراز در مقایسه با باغ‌های مشهور این شهر بسیار کوچک‌تر است، اما از زیبایی و لطافت چیزی کم ندارد و هم‌پای آنها چشم‌نواز و تماشایی‌ست.
درباره‌ی هفت تنان
«گفته‌اند این هفت‌تن از اولیا بودند. مردم در طلب باران و استجابت دعا در این مکان روند». / فارسنامه ناصری
شاید مهم‌ترین دلیل اهمیت موزه هفت تنان شیراز ، به هفت قطعه سنگ مرموز برمی‌گردد که به اعتقاد مردم، عارفان بی‌نام‌ونشانی را در دل خود جای داده‌اند.
این سنگ‌ها که در دوران زندیه از این باغ سردرآوردند، همگی اندازه و شکل یکسانی دارند و پایین‌تر از حوض جلوی ساختمان و لابلای درختان قرار گرفته‌اند: شش سنگِ قبر به‌موازاتِ هم در یک ردیف و هفتمی {تک و تنها} در پایینِ قبرِ ششم!
طبق روایت‌های قدیمی، این هفت عارفِ عزلت گزیده مدت‌ها قبل در این مکان عبادت می‌کردند و ریاضت می‌کشیدند؛ هر زمان که یکی از آنها به دیدار خدا می‌شتافت، الباقی مراسم کفن و دفنش را انجام می‌دادند. این روند تا آنجا ادامه یافت که نوبت به آخرین نفر رسید. وقتی هفتمین عارف از مرگ خود آگاه شد، به غسال شهر خبر داد و گفت: “قبلاً ما هفت نفر بودیم. اما حالا من تنها ماندم و شش نفرمان یکی یکی عالم فانی را بدرود گفته و به دیدار معبود شتافتند؛ اکنون که نوبت مرگ من هم فرا رسیده، صدایت زدم تا اعلام کنم، قبرم را در پایین پای ششمین نفر حفر کرده‌ام. پس مرا غسل بده و همان‌جا دفن کن”.
این باغ را به دلیلِ وجود همین هفت قبر، به هفت تنان می‌شناسند؛ معروف است که کریم خان زند، شخصاً روی مزار هر کدام‌شان یک سنگ بزرگ -بدون هیچ کتیبه و نشانه‌ای- کار گذاشته است. بد نیست بدانید در گویش عامیانه بومی‌های شیراز، این موزه به نام باغ هفت تن هم شناخته می‌شود.
نگاهی به نقاشی‌های موزه هفت تنان شیراز
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این باغ-موزه تاریخی، نقاشی‌های دیواری روی ایوان تالار عمارت هستند که در نوع خود شاهکار هنری محسوب می‌شوند. لازم به‌ذکر است که این آثار با تکنیک رنگ روغن روی گچ، احتمالاً توسط «آقا صادق» نقاش توانا و هنرمند دوران زندیه خلق شده‌اند.
در ادامه‌ی مطلب این نقاشی‌های جذاب را بررسی می‌کنیم:
نقاشی درویش جوان
از آنجا که هیچ‌کدام از آثار تاریخی موزه هفت تنان شیراز کتیبه یا نوشته‌ای ندارند، تمام مباحث پیرامون آنها حاصل گمانه‌زنی است. اولین نقاشی دیواری این مکان، درویشی را به تصویر کشیده که به اعتقاد برخی می‌تواند سعدی یا حافظ باشد. بعضی دیگر هم قویاً اعتقاد دارند که نقش روی دیوار، بلاشک شاه عباس کبیر است!
البته ادعای دسته‌ی دوم چندان هم بی‌دلیل نیست و به قصه‌های مردم کوچه و بازار برمی‌گردد. طبق این روایات، شاه عباس در دوران سلطنتش، مانند یک درویش لباس می‌پوشید و شخصاً به کمک فقرا می‌رفت. شاید هم این پادشاه سلسله‌ی صفوی با حضور بی‌واسطه در میان مردم، از نیازهای جامعه آگاه می‌شد و در زمامداری‌اش از آنها استفاده می‌کرد. درهر صورت، عده‌ای سرسختانه باور دارند که درویشِ مذکور، همان شاه عباس خودمان است!
اما جدای از قصه‌سازی‌های مردم، به‌نظر می‌آید هنرمند قصد داشته که سیر و سلوک درویشانه را به تصویر بکشد. اگر کمی در نقاشی دقیق شویم، درمی‌یابیم درویشِ جوان در حالی‌که یک بوق را بر شانه‌هایش حمل می‌کند، با یک دست چُماق گرفته و دستِ دیگر را به‌طرفِ کشکولِ درویشی دراز کرده‌است. گویا مُراد از این نقاشی، روایت آیین درویشان است که ابتدا باید قیل و قالِ جهان درون (بوق) را خاموش کنند، سپس بر قدرت (چماق) چشم بپوشند تا در نهایت به کشکول برسند و ردای درویشی بر تن کنند.
نقاشی قربانی کردن اسماعیل(ع)
تصویر بعدی روی دیوار تالار موزه هفت تنان شیراز ، صحنه‌ی قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع) به‌دستان حضرت ابراهیم (ع) را روایت می‌کند.
برخلاف اثر قبلی، مقصود هنرمند از ترسیم این نقاشی کاملاً روشن است! در راه رسیدن به حضرت حق باید از همه‌چیز بگذریم و مانند ابراهیم (ع) از دستور خدا اطاعت کنیم.
نقاشی شیخ صنعان و دختر ترسا
ماجرای دلدادگی «شیخ صنعان» به‌حدی شیرین و پندآموز است که نمی‌توان از خیر روایت کردنش گذشت! بد نیست بدانید که شیخ صنعان و دختر ترسا، طولانی‌ترین حکایت کتاب «منطق الطیر» اثر «عطار نیشابوری» است.
صنعان، یک «پیر» صاحب معرفت و مُرادِ مردم دوران خود بود. او نزدیک به پنجاه سال در کعبه زندگی کرد و مریدان و ارادتمندان اطراف او، از فرط ریاضت و عبادت، لحظه‌ای آسودگی نداشتند. شیخ صنعان هم هیچ سنّتی را از قلم نمی‌انداخت و بی‌حد و اندازه، نماز و روزه به‌جا می‌آورد. او پنجاه بار به حج رفته و در معنویت و کمال به مقام کرامت رسیده بود.
تا این‌که شیخ برای چند شب پشت‌‌هم، خواب عجیبی می‌بیند. در این خواب، صنعانِ پرهیزکار، در روم اقامت گزیده و بر یک بت سجده می‌کند! برای رمزگشایی از این رویای مرموز، او به‌همراهی مریدانش راهی روم می‌شود. اما در آنجا پس از ملاقات دختری ترسا (مسیحی) ، بر او دل می‌بازد و یک‌دل نه صد دل عاشق می‌شود!
پس از آنکه بیش از یک ماه به عجز و لابه گذشت، دختر برای صنعان چهار شرط می‌گذارد تا با انجام آنها به وصال برسد؛ این شروط شامل سجده بر بُت، قرآن سوزاندن، شرب خمر و رهایی از ایمان بود.
اما شیخ…!
شیخ در اجابت شروط دختر ترسا، کم نمی‌گذارد و به‌مدت یکسال هم برای او خوکبانی می‌کند. پس از آنکه مریدان ناامید از بازگشت صنعان به دیار خود بازمی‌گردند، یکی از آنها که اتفاقا در سفر هم همراه او نبود، به روم می‌رود و برای بازگرداندن صنعان، چهل روز به دعا و راز و نیاز با خدا می‌نشیند. تا این‌که حضرت محمد (ص) در خواب او ظاهر می‌شود و بازگشت شیخ را بشارت می‌دهد.
این روایت البته پایان خوشی دارد؛ شیخ بالاخره از قید عشق دختر رهایی می‌یابد و این مرتبه نوبت دختر ترساست که خواب ببیند! در رویای دختر، نور آفتاب بر او بانگ می‌زند که «با شیخ روان شو»! پس دختر به دیار صنعان می‌شتافد و پس از مسلمان شدن، دل در گروی عشق صنعان می‌بندد.
در نقاشی دیواری موزه هفت تنان شیراز ، شیخ صنعان را می‌بینیم که در جمع مریدان‌اش با چشمانی وهم‌آلود به دختر ترسا نگاه می‌کند. نقاشی بیانگر این مطلب است که برای طی کردن درجات بالای سلوک معنوی، هرگز نباید گول زهد و تقوا را بخوریم، شیطان همیشه در کمین است!
نقاشی شبانی موسی(ع)
این نقاشی زیبا حضرت موسی (ع) را در حال شبانی از گوسفندان نمایش می‌دهد. هدف این تصویر هم مانند قبلی‌ها، انتقال مفهوم سلوک درویشی به مخاطب است. درواقع هنرمند می‌خواهد بگوید که حضرت موسی قبل و بعد از پیامبری چوپانی می‌کرد. او برگزیده و مورد عنایت پروردگار بود ولی هرگز برای خودش چیزی از او نخواست. نقاش در اینجا تاکید دارد که ساده زیستی یک اصل لازم برای درویشی است.
نقاشی درویش
آخرین نقاشی دیواری تالار موزه هفت تنان شیراز ، -به اعتقاد بسیاری- همان جوانِ تصویر اول است که با کشکول و تبرزین و محاسن سفیدش به پختگی رسیده است. تبرزین در اینجا به‌عنوان نمادی از جدایی حق و باطل مطرح می‌شود و کشکول درویشی این نقاشی، دقیقا همانی است که در تصویر اول بر روی درخت قرار دارد.
ناگفته نماند این آثار هنری ارزشمند در سال‌های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ خورشیدی با دستان توانمند «محمدباقر جهان میری» مرمت شد تا نقش ماندگارشان به ما برسد. البته جلوه‌های هنری موزه به همین نقاشی‌های دیواری تالار محدود نیست و تقریباً تمام در و دیوار ایوان، به گل‌وبوته و نقش‌ونگارهای ظریف و رنگارنگ مزین شده‌است.
موزه کاشی و سنگ شیراز
مدت زمانی است که مدیران و مسئولین شهری، این مکان را به موزه سنگ و کاشی تبدیل کرده‌اند. از همین رو شما می‌توانید در موزه هفت تنان شیراز ، گنجینه گران‌بهایی از سنگ‌های عتیقه را که به سده‌های سوم تا یازدهم هجری قمری تعلق دارند، مشاهده کنید.
به‌خاطر داشته باشید که این سنگ‌های تماشایی با انواع خطوط سنتی و تاریخی مانند کوفی، ثلث، نستعلیق دیوانی و … تزئین شده‌اند و تماشای آنها خالی از لطف نیست. همچنین سنگ‌های جذابی از پاسارگاد، تخت جمشید، تابوت‌های سنگی ماقبل تاریخ، مقبره‌های باستانی و … در این موزه در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.
نشانی و مسیرهای دسترسی به موزه هفت تنان شیراز
نشانی: استان فارس | شهر شیراز | بلوار هفت تنان | روبه‌روی چهل مقام
دسترسی با وسایل نقلیه عمومی
اتوبوس: سوار اتوبوس‌هایی بشوید که از بلوار هفت تنان عبور می‌کنند. سپس در ایستگاه مسجد پیاده شوید و تا موزه هفت تنان اندکی قدم بزنید.
مترو: نزدیک‌ترین ایستگاه مترو تا این جاذبه، سه کیلومتر فاصله دارد. شما باید در ایستگاه میدان ولیعصر از قطار پیاده شوید و تا موزه هفت تنان شیراز تاکسی بگیرید.
تاکسی: خوشبختانه شهر شیراز خطوط تاکسی‌رانی مناسبی دارد و ماشین‌های خطی و گذری زیادی در این شهر فعال هستند. شما باید تاکسی‌هایی را سوار شوید که از بلوار هفت تنان عبور می‌کنند. علاوه‌بر این برای سهولت بیشتر، تاکسی‌های اینترنتی و تلفنی همیشه در دسترس شما هستند.
اطلاعات مورد نیاز
ساعات بازدید از موزه: شما می‌توانید در شش ماه اول سال، هر روز از 8:30 صبح تا 6عصر از موزه هفت تنان شیراز بازدید کنید.
هزینه بلیت ورودی: اتباع ایرانی 4,000 تومان | اتباع خارجی 30,000 تومان
دیدنی های اطراف موزه هفت تنان شیراز
آرامگاه خواجوی کرمانی | فاصله: 2 کیلومتر
باغ جهان نما | فاصله: 2.3 کیلومتر
ارگ کریم‌خان | فاصله: 3.6 کیلومتر
خانه زینت الملک | فاصله: 6 کیلومتر
کلام آخر:
در این گزارش یکی از جذابیت‌های دیدنی شیراز را بررسی کردیم و اندکی در موزه هفت تنان شیراز قدیم زدیم.
توصیه می‌کنیم برای تماشای زیبایی‌های معماری ایرانی و نقاشی‌های کم‌نظیر این باغ رویایی، حتما از موزه-باغ هفت تنان بازدید کنید.
نظرات کاربران