فرهنگ مردم چابهار؛ از عید نوروز تا لباس های محلی!

شهر زیبای چابهار در منطقه جنوب شرقی کشور واقع شده است؛ شهری بندری با فرهنگ و آداب و رسومی غنی و همینطور جاذبه‌های منحصر به فرد طبیعی که در هیچ جای دیگر ایران نظیر آن یافت نمی‌شود.چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است که در کرانه اقیانوس هند و دریای عمان قرار دارد و یکی از مناطق آزاد بازرگانی تجاری ایران نیز به حساب می‌آید. فرهنگ مردم چابهار از سالیان پیش تا کنون همچنان به قوت خود پابرجاست. چابهار از آن دست شهرهایی است که هنوز بافت سنتی و فرهنگ بومی در زندگی و روزمره مردمانش باقی مانده است و خودشان را با علاقه و عشق در حفظ آن کوشش کرده‌اند.
ما در این مقاله به بررسی فرهنگ مردم چابهار و بررسی نکات مختلف آن خواهیم پرداخت.

رزرو بلیط هواپیما با سه کلیک خوبه!

موقعیت جغرافیایی شهرستان چابهار

بندر چابهار از تغییرات دمای اندکی در فصول مختلف سال برخوردار است؛ دلیل این امر نیز قرار گرفتن در نزدیکی منطقه استوایی، می‌باشد. بندر چشم‌نواز چابهار با دارا بودن بهترین کرانه اقیانوسی کشور و همینطور معتدل‌ترین هوای جنوب کشور می‌تواند مقصد بسیاری از گردشگران باشد.

چابهار بسیار مهم است؛ دلیل این اهمیت نیز صرفا به دلیل تنها بندر اقیانوسی کشور و اینکه یکی از پر رونق‌ترین مناطق آزاد کشور می‌باشد، نیست. بندر چابهار مهم است، زیرا در کنار همه‌ی این موارد از مناظر و طبیعت بکری برخوردار است که این امر در کنار فرهنگ مردم چابهار، توانایی این را دارد که این بندر را به یکی از قطب‌های صنعت گردشگری ایران تبدیل کند.

شهرستان چابهار در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران با مساحتی حدود ۱۷۱۵۵ کیلومتر مربع در جوار آب‌های گرم دریای عمان و اقیانوس هند قرار گرفته‌ است. این بندر از طرف جنوب خود به دریای عمان، از شمال به شهرستان قصرقند، از جهت غرب به شهرستان کنارک و از جانب شرق به شهرستان دشتیاری محدود شده است.

آب و هوای شهرستان چابهار

شهرستان چابهار دارای آب و هوای گرمسیری معتدل با میزان رطوبت نسبی است. علت این امر نیز به دلیل همسایگی بسیار نزدیک این بندر با دریا، همچنین نزدیکی آن به مدار رأس ‌السرطان و قرار گیری‌اش در مسیر بادهای موسمی که از سوی شبه ‌قاره هند و همینطور جبهه‌های استوایی می‌وزند، می‌باشد.

میزان متوسط بارش باران سالانه در بندر چابهار کمتر از ۲۰۰ میلی‌متر در سال است که ۶۴ درصد آن نیز در فصل زمستان می‌بارد.

آب و هوای بندر چابهار باتوجه به شرایط جوی و موقیعت جغرافیایی این شهر که بالاتر نیز در متن به آن اشاره شد، به‌طور کلی تغییرات زیادی را در طی چهار فصل سال به خود نمی‌بیند و صرفا در دو ماه از سال (اردیبهشت و خرداد) درجه رطوبت آن افزایش می‌یابد.

شهر گوادر در ناحیه شرقی چابهار معروف است به وزن همیشگی نسیم و باد؛ واژه گوادر نیز به معنای جایی است که در آن وزش باد در جریان است. چرا که در فرهنگ مردم چابهار به کلمه باد، «وا» گفته می‌شود. آنچه برای مسافران و برخی ساکنان بندر چابهار، اندکی آزاردهنده است میزان شرجی بودن بیش از حد هوا می‌باشد که باعث کسلی و بی‌حالی بدن می‌شود.

فرهنگ مردم چابهار چگونه است؟

اغلب مردمان شهرستان چابهار به زبان بلوچی حرف می‌زنند. بومیان و افراد قدیمی چابهار، این شهر را با نام چهبار نیز مورد خطاب قرار می‌دهند. اکثر مردم ساکن چابهار و استان سیستان و بلوچستان پیرو مذهب تسنن هستند.

همانطور که در مقدمه این مقاله به آن اشاره شد، مردمان چابهار بسیار به فرهنگ و آداب و رسوم خود وفادار بوده‌اند و نشانه‌های این امر را می‌توانید در زندگی روزمره اهالی آن در سطح شهر مشاهده کنید.
با توجه به این تفاسیر، برای آن گروه از توریست‌هایی که به گردشگری فرهنگ عامه و پایدار شهری علاقه‌مند هستند، شهر بندری چابهار می‌تواند گزینه‌ای بسیار خاص و منحصر به فرد باشد.

در سفر به یک شهر و استان تصور اینکه علاوه بر دیدن جاذبه‌های متنوع طبیعی و بناهای تاریخی با مردمی متفاوت که هنوز سبک زندگی اجداد خود را حفظ کرده‌اند، روبرو شوید برای اکثر مردم جذاب است. دیدار با مردمانی که در کشور خودت زندگی می‌کنند اما به زبان و گویش متفاوت و منحصر به فردی صحبت می‌کنند تا آنجا که گاها صحبت‌هایشان را به سختی متوجه خواهید شد، پوشش‌شان به شکلی متفاوت است و آداب و رسوم مردمانشان که یادآور زندگی گذشتگان همین سرزمین است، تمام اینها جزئی از جاذبه‌های فرهنگ مردم چابهار است.

در ادامه این مقاله با مراسمات و آداب و رسوم مردم چابهار اشاره می‌کنیم:

اعیاد مذهبی در فرهنگ مردم چابهار

عید فطر و عید قربان همانند سایر اعیاد دینی در میان مردم بلوچ چابهار نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.

عید قربان در فرهنگ مردم چابهار

همانطور که بالاتر نیز در متن به آن اشاره شد، مردم این بندر جزو اهل سنت هستند و در فرهنگ مردم چابهار نیز همانند سایر برادران و خواهران سنّی، در روز عید قربان 3 روز مشغول جشن و پایکوبی هستند.

در عید قربان مردم در محلی به نام عیدگاه دور یکدیگر جمع می‌شوند و با قربانی کردن شتر و تقسیم کردن آن بین فقرا و نیازمندان، تکلیف خود را ادا می‌کنند.. خانواده‌هایی که تمکن کمتری نسبت به سایرین دارند به طور معمول با مشارکتِ یکدیگر به قربانی کردن مشغول می‌شوند.
رفتن به دید و بازدید در این ایام در فرهنگ مردم چابهار همانند عید نوروز مرسوم است. معمولا در میان این دید و بازدیدها افراد از یکدیگر طلب شفقت و حلالیت می‌کنند

عید فطر

مردم بلوچ در عید فطر نیز به عیدگاه رفته و بعد از اقامه کردن نماز عید با رافت و عطوفت تمام یکدیگر را گرم در آغوش گرفته و می‌بوسند. لازم به ذکر است که این سنت در فرهنگ مردم چابهار و همچنین بلوچستان بعد از تمامی نمازها رایج است.
پس از اتمام نماز و بازگشت به خانه همگی عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند. خانم های بلوچ با پختن شیرینی‌های سنتی و محلی و کلوچه خرمایی از دیگران پذیرایی به عمل می‌آورند.

جشن ازدواج در فرهنگ مردم چابهار

جشن و مراسم ازدواج در شهر چابهار و سایر مناطق بلوچی نشین 3 شبانه روز به طول می‌انجامد و 8 نوع آئین در آن وجود دارد.
این 8 نوع آئین‌ شامل مراسم حنادوزی یا حنابندان، مراسم بر بند مالی، مراسم جل‌بندی، مراسم گندونن، مراسم هبرجنی، مراسم سرآپی، مشاطه یا آرایش عروس و داماد و همینطور شب یکجایی می‌باشد و در جلسه‌های مختلفی که تحت عنوان خواستگاری، جشن بله برون، مراسم مشخص کردن مهریه، مراسم جل‌بندی، مراسم حنابندان، جشن عروسی و… می‌باشند، برگزار خواهد شد.

موسیقی در فرهنگ مردم چابهار

شما نمی‌توانید از سرزمین بلوچستان سخن بگویید اما به موسیقی بلوچی اشاره‌ای نکنید. موسیقی بلوچی بدون شک پای ثابت مراسم‌های جشن و ازدواج خواهد بود. مردم بلوچ برای موسیقی محلی خود ارزش بسیار زیادی قائل هستند و شخصیت و احساسات خودشان را در موسیقی خاص‌شان می‌یابند.
در فرهنگ مردم چابهار در مناسبت‌هایی نظیر تولد تا مرگ، این موسیقی همواره همراه مردم بلوچ است. سازهای اصلی موسیقی بلوچی شامل ساز تنبورگ، قیچک، رباب، نی یا نل، بانچو، دینبوک، دهل و کوزه می‌باشد. موسیقی‌دانان بلوچ در فرهنگ مردم چابهار معمولا به نام‌هایی نظیر پهلوان، لولی، لوری، لانگا و شاعر شناخته می‌شوند. سبک آهنگ‌های بلوچی بسیار به آهنگ های هندی شبیه است.

رقص بلوچ در فرهنگ مردم چابهار

رقص بلوچی یکی دیگر از جلوه‌های جالب فرهنگ مردم چابهار است. رقص بلوچ انواع و اقسام مختلفی دارد. از مهمترین رقص‌های بلوچ می‌توان به رقص دو چایی، سه چایی، لنکی وکوپکو و… اشاره کرد. از رقص بلوچی در مهافل جشن و شادی و به کرات مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش بسیار پر رنگی در فرهنگ مردم چابهار دارد.

بازی‌های سنتی در فرهنگ مردم چابهار

مردم چابهار در جشن‌ها در کنار نواختن ساز و رقصیدن، عموما به بازی‌های محلی نیز روی می‌آورند. بلوچستان نیز همانند دیگر شهرهای و مناطق ایران بازی‌های محلی مختص به خود را دارد. این شهر به داشتن بازی‌های فراوان و البته سنتی و محلی شهرت دارد. البته اجرای این بازی‌ها در جشن‌ها متاسفانه با مرور زمان در حال کمرنگ شدن است اما همچنان هم در بعضی از مراسمات و جشن‌ها وجود دارد. بازی پادشاه وزیر، بازی سرخ پری زرد پری، چوب بازی، کشتی کج کردون، چل بازی، بازی کلاه چل چل، بازی اشکاتیلی و… از جمله مهم‌ترین بازی‌ها در فرهنگ مردم چابهار تلقی می‌شود.

ماه رمضان در فرهنگ مردم چابهار

مردمان و ساکنین اصلی شهر چابهار که مردم بلوچ به شمار می‌روند، اعتقاد بسیار زیادی به آداب و رسوم مذهبی دارند و این مراسم‌ها را با دقت و احترام بسیار زیادی به اجرا در می‌آورند.
یکی از مهم‌ترین و مقدس‌ترین ماه‌ها در فرهنگ مردم چابهار، ماه رمضان می‌باشد که مردم را به شدت به خود درگیر می‌کند.
آداب و رسوم ماه رمضان در فرهنگ مردم چابهار از یک ماه قبل از آن یعنی ماه شعبان آغاز می‌شود. قوم بلوچ در نیمه دوم ماه شعبان غذایی به نام تباهک تهیه می‌کنند. مردم بلوچ برای تهیه این غذا ابتدا گوسفند یا بزی را قربانی می‌کنند و سپس با گوشت خشک شده و برنج، به تهیه و پخت تباهک مشغول می‌شوند. آماده کردن این غذا تقریبا ده روز زمان می‌برد و با آغاز ماه مبارک رمضان تهیه و پخت می‌شود.
خوراکی‌هایی همچون نان تیموش، پکوره، بت ماش و شیرینی چنگال نیز علاوه بر تباهک در این ماه توسط مردمان بلوچ پخته می‌شود.

تمیز کردن و نظافت خانه‌ها از دیگ اقداماتی است که در فرهنگ مردم چابهار در ماه رمضان جایگاه منحصر به فردی دارد. خانم‌های میانسال به تمیز کردن، نظافت و غباروبی مساجد مشغول می‌شوند و جوان‌ترها در خانه‌ها به انجام امور نظافتی مشغول می‌شوند. مساجد با مشک، عود و ماده‌ای خوشبو به نام سوچکی عطرآگین می‌شوند و آماده میزبانی مردم در ماه رمضان می‌شود.

در ایام شب‌های قدر نیز روحانی محل شبانه روز در یک چادر تعبیه شده در مسجد به عبادت و شب زنده‌داری مشغول است و تا شب عید از آنجا بیرون نمی‌آید. در فرهنگ مردم چابهار، در روز عید فطر، مردم وجوهات نقدی خودشان به روحانی محل می‌سپارند.

در آخرین روزهای ماه رمضان مردم چابهار آماده برگزاری جشن عید فطر می‌شوند. در عید فطر مردم بلوچ در چابهار به مانند عید نوروز در سایر نقاط ایران، لباس‌های تازه و نو تهیه می‌کنند و به بازار رفته و وسایل مورد نیاز خودشان را خریداری می‌کنند. در فرهنگ مردم چابهار در این ایام دخترها و زنان نیز با حنا نقوشی زیبا را بر روی دست‌هایشان به زیبایی ترسیم می‌کنند.

عید نوروز در فرهنگ مردم چابهار

مردم چابهار در ایام عید نوروز لباس‌های نو می‌پوشند و به دید و بازدید نوروزی می‌روند. مردم سیستان روز عید به کوه خواجه رفته و در بزرگداشت جشن نوروز به جشن و شادی مشغول می‌شوند. در فرهنگ مردم چابهار در این ایام خصومت‌ها و دشمنی‌ها به دست فراموشی سپرده شده و تمام افراد با یکدیگر آشتی می‌کنند تا فصلی جدید از زندگی خودشان بدون کدورت در کنار یکدیگر آغاز کنند.

لباس‌های محلی در فرهنگ مردم چابهار

نحوه پوشش اقوام و گروه‌های انسانی ارتباط مستقیمی با شرایط اقلیمی، قومی و فرهنگی هر منطقه دارد. همچنین لباس و پوشاک را می‌توان به مثابه‌ی معرف ذوق و هنر، آداب و سنت‌های آن قوم در نظر گرفت.
تنوع رنگ در پوشش یکی از شاخصه‌های اصلی و جذابی است که پیش ورود به استان سیستان و بلوچستان توجه همگان را به خود جلب می‌کند. البته این تنوع رنگ و طرح در نقاط بسیاری از ایران به ویژه در میان ایل شاهسون، قشقائی، گیلک، ترک و کرد نیز بسیار مشهود است. در فرهنگ مردم چابهار لباس مردان بلوچ عبارت است از پیراهن با یقه باز، لباده بلند، دستار به رنگ سفید و کمربندی ضخیم و محکم.

کفش مردها نیز از کفش‌های بخصوصی است که نوک آن به طرف بالا برگشته است. مردمان چابهار عقیده دارند که این کفش‌ها در زمان حرکت موجب زحمت آنها نمی‌شود و می‌توانند با سرعت بسیار بیشتری به راه رفتن بپردازند.

در فرهنگ مردم چابهار زنان طبق رسومات نیاکان خود در مراسم‌های مهم و اعیاد علاقه بسیاری دارند که لباس‌های سنتی خودشان را بر تن کنند، علاقه‌ای که طی سالیان طولانی یکی از اصلی‌ترین دلایل حفظ جایگاه ویژه لباس سنتی بلوچ و سوزن‌دوزی در میان مردم این قوم شده است.

لباس زنان بلوچ، پیراهنی بلند با رنگ‌های روشن و شاد که به صورت سرتاسری می‌باشد. بلوچ‌ دوزی، سیاه‌ دوزی و خامه‌ دوزی، عناوین سوزن‌دوزی‌هایی است که کارکرد بسیار زیادی در طراحی و تزئین لباس سنتی اقوام بلوچ در این منطقه دارد.

کلام آخر

در این مقاله با فرهنگ مردم چابهار و آب و هوا و منقطه جغرافیایی آن آشنا شدیم. منطقه آزاد چابهار در کنار اینکه یک منطقه آزاد تجاری بازرگانی است، از طبیعت بکر و فرهنگ غنی برخوردار است که کماکان در روزمره مردمانش زنده است و به راحتی قابل لمس است. جشن‌ها، رقص‌ها، بازی‌ها و… تمام اینها نشان از جاری بودن زندگی در چابهار دارد.

اگر تا کنون به چابهار سفر نکرده‌اید، این بندر سرزنده و زیبا می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌های پیش روی شما باشد تا با مردم قوم بلوچ انس بگیرید.