استانبول در قرون وسطی چه شکلی بوده است؟
فهرست مطالب
استانبول فقط شهری توریستی و زیبا برای تماشا نیست. این شهر هویتی فراتر از مرزهای خود دارد و به هر کجای تاریخ که نگاه کنیم استانبول به چشم می‌خورد. استانبول شهری است که همیشه مهم بوده و همچنان هست. زمانی از نظر نظامی و اقتصادی به آن اهمیت می‌دادند و امروزه پنجمین مقصد گردشگری پرطرفدار دنیاست. اینکه در دوره‌های مختلف تاریخی استانبول چه شکل و شمایلی داشته و چه مسیری را تا شکل امروزی‌اش پیموده یکی‌از سوالاتی است که پاسخ به آن می تواند نگاه ما را به این شهر عمیق‌تر و آگاهی ما را از آن بیشتر کند. قرون وسطی یکی از دوره‌های مهم تاریخی است که استانبول نقش مهمی در آن داشته است. در این مقاله جایگاه استانبول را در قرون وسطی بررسی می کنیم و آثار به جای مانده از این دوران را در این شهر معرفی خواهیم کرد.
تور استانبول سه کلیک را به راحتی و ارزان رزرو کنید!
قرون وسطی
حتما نام قرون وسطی را شنیده‌اید. قرون وسطی یا دوران میانه یک‌دوره تاریخی طولانی و مهم در تاریخ جهان است که از قرن پنجم میلادی آغاز و تا قرن شانزدهم ادامه داشت. قرون وسطی دورانی بود که در آن نفوذ کلیسا و‌دین بر تمام امور زندگی مردم بیشتر از هر زمانی بود و به همین دلیل در این دوران، به علم و دانش کمتر فرصت خودنمایی داده می شد. به همین دلیل در این دوران بشر دست آوردهای چندانی نداشت وگاهی از آن به عنوان دوران تاریک و عقب افتادگی بشر یاد می شود.
شروع این دورهٔ زمانی پس از فروپاشی امپراتوری روم غربی در قرن پنجم بود. بعد از این فروپاشی کلیسا قدرت گرفت و بر تمام جنبه‌های زندگی مثل اقتصاد، فرهنگ، هنر و مسایل اجتماعی سایه افکند. قرون وسطی به عنوان یک دورهٔ تاریخی بسیار پیچیده و متنوع شناخته می‌شود. این دوره برخی ویژگی‌های کلی را در بر می‌گیرد که عبارتند از:
1. سیاست و نظام اجتماعی: در طول قرون وسطی، امپراتوری روم غربی فروپاشید و سیستم جدیدی به نام فئودالیسم برجا آمد. در فئودالیسم، جامعه به صورت پایه‌ها و فرماندهی‌های محلی سازماندهی شده بود که امتیازات و زمین‌ها را بین خود تقسیم کرده بودند و بیشتر مردم عادی در‌فقربه سر می بردند
2. تأثیر کلیسا: کلیسای کاتولیک دوران قرون وسطی نقش بسیار مهمی در زندگی عمومی ایفا می‌کرد. کلیسا قدرت سیاسی و مذهبی بسیاری داشت و مردم را به وسیلهٔ آموزش، خدمات مذهبی و احیای فرهنگ و تمدن کلاسیک یونان و روم به نوعی تحت تأثیر خود قرار می‌داد.
3. جنگ و صلح مداوم: قرون وسطی با تغییرات زیادی در نبردها و جنگ‌ها همراه بود. جنگ‌های صلیبی، نبردهای میان ملل و مبارزات بین دولت‌ها و نیروهای مختلف از جمله وقایع مهم این دوره بودند.
4. انحصار فرهنگی: در طول قرون وسطی، انحصار فرهنگی در دست مذهب و کلیسا بود و همه چیز در خدمت توسعه و گسترش مذهب بکارگرفته می شد. معماری گوتیک، ادبیات قرون وسطی، هنرهای تصویری و موسیقی کلاسیک برخی از نمونه‌های برجسته هنری و فرهنگی در این دوره بودند که همه با کلیسا در ارتباط بودند
5. کاهش تجارت و رونق کشاورزی: در طول قرون وسطی، تجارت کاهش یافت و در عوض کشاورزی به عنوان فعالیت اقتصادی اصلی توسعه یافت. بخش عمدهٔ جامعه در حوزهٔ کشاورزی و زراعت مشغول به کار بودند.
سرانجام این دوره تاریخی در قرن شانزدهم و با شروع دوره ای به نام رنسانس به پایان می‌رسد و زمان شکوفایی علم، هنر و فرهنگ از راه می رسد و در طی زمان کوتاهی بشر به دستاوردهای بسیار زیادی می رسد.
استانبول در قرون وسطی
اگر بخواهیم جایگاه استانبول را در قرون وسطی بررسی کنیم باید به دل تاریخ بزنیم. با نگاهی به تاریخ استانبول متوجه می‌شویم از زمانی که این شهر بنا شده همیشه مهم و درخشان بوده است. موقعیت حساس استانبول و قرارگرفتن در نقطه تلاقی دو قاره اروپا و آسیا یکی از مهمترین دلایل اهمیت استانبول در دوره های مختلف تاریخی بوده است. ناپلئون بناپارت درباره اهمیت استانبول گفته: «اگر تمام دنیا یک‌کشور می شد پایتخت آن بدون شک استانبول بود».
استانبول تا پیش از اینکه ترکان مسلمان عثمانی این نام را بر رویش و به آن هویتی اسلامی بدهند، نام و هویت دیگری داشت. در ادامه به دوره‌های تاریخی مهم استانبول اشاره می‌کنیم.
دوره بیزانس و بیزانتیوم
اولین اسمی که استانبول امروزی داشت را گروهی از یونانی ها در سال ۶۶۷ قبل از میلاد روی آن گذاشتند. آنها کسانی بودند که پایه‌های اولیه شهر را بنا نهادند و به افتخار پادشاه خود بیزانس نام آن را بیزانتیوم گذاشتند. بیزانس از همان ابتدا به دلیل موقعیت جغرافیایی اش شهر مهمی شد و بارها میان قدرتهای آن زمان از جمله امپراتوری هخامنشی ایرانیان به رهبری داریوش بزرگ و یونانیان دست به دست شد تا سرانجام در خلال این جنگ‌ها، هخامنشیان شهر بیزانس را به تصرف خود درآوردند که تا پایان زمان سلطنت اردشیر همچنان در اختیار ایرانیان باقی‌ماند. بعد از سقوط یونانی‌ها به دست رومیان و پیدا شدن امپراتوری قدرتمند رم، در سال ۱۹۶ میلادی بیزانتیوم به دست رومی‌ها افتاد و سلطه ایرانیان بر این شهر پایان یافت.
امپراتوری روم شرقی و کنستانتینوپل
بعداز اینکه در سال ۱۹۶ میلادی رومیان بر بیزانس مسلط شدند به دلیل آسیب‌های جنگ شهر رو به خرابی نهاد به خصوص آنکه رومیان پایتخت جدید خود را به نیکومدیا (کوجالی کنونی) منتقل کردند. تا اینکه در سال ۳۳۰ میلادی یکی‌از مهمترین امپراتوران رم شرقی به نام کنستانتین بزرگ، بیزانتیوم را به عنوان پایتخت رم جدید معرفی و به آبادانی آن کوشید.
مشهور است که: امپراطوری روم ٫شهر قسطنطنیه را بر اساس این حقیقت در آن دوران که یک‌خورشید ٫ماه و پنج سیاره در آسمان وجود دارد بر روی هفت تپه ساخته بود .همانند امپراطوری روم٫امپراطوری بیزانس و عثمانی نیز توسط همین هفت تپه مرزهای خود را حفظ کردند و سازه های با شکوه خود را روی آنها ساختند. هفت تپه در منطقه ای که به آن دیوار شهر یا شبه جزیره تاریخی میگوییم یعنی در مرکز قسمت تاریخی استانبول واقع شده و به صورت مثلث از ادیرنه کاپی تا سارای بورنو کشیده شده است.
به افتخار این اقدام کنستانتین بزرگ و‌نقش او در ترویج دین مسیحی نام این شهر از بیزانتیوم به کنستانتینوپل تغییر یافت که در زبان عربی به آن قسطنطنیه می گفتند.
امپراتوری عثمانی و استانبول
کنستانتینوپل یا قسطنطنیه برای بیشتر از ۱۰۰۰ سال در حاکمیت روم شرقی بود. در این سالها بناهای بسیار زیادی در این شهر ساخته شد. از جمله کلیسای ایاصوفیا و دیوارهای کنستانتین که نقش دفاعی در شهر داشتند. قسطنطنیه سالها مورد توجه و حمله قدرتهای مختلف بود اما موقعیت جعرافیایی و دیوارها و دژهای نظامی قدرتمندی که داشت مانع فتح آن می شد. اما درست در همسایگی قسطنطنیه و در ساحل آسیایی منطقه امپراتوری قدرتمند عثمانی شکل گرفته بود و از همان آغاز برای فتح این شهر تلاش می کرد. چند حمله و‌نبرد ناموفق امپراتوران عثمانی در سالهای مختلف بالاخره در در ۲۹ ماه مه سال ۱۴۵۳ نتیجه داد و در این سال سلطان محمد دوم فاتح بعد از ۵۳ روز محاصره در حالی وارد قسطنطنیه شد که توپ‌های جنگی منحصربفرد او یک حفره بسیار عظیم و بزرگ را در دیوارهای قسطنطنیه ایجاد کردند. محل این حفره امروزه به توپکاپی (دروازه توپ) معروف است. سلطان محمد فاتح پس از فتح استانبول آن را به عنوان سومین پایتخت امپراتوری عثمانی اعلام نمود و‌نام اسلامبول یا استانبول را روی این شهر گذاشت که تا به امروز برجا مانده است.
آغاز استانبول ، پایان قرون وسطی
اگر بخواهیم رابطه دقیق بین قرون وسطی و استانبول را بیان کنیم باید گفت، آغاز استانبول که با فتتچح این شهر توسط امپراتوری عثمانی همراه بود، پایانی بر قرون وسطی شد. سقوط قسطنطنیه، پایان امپراتوری بیزانس را بعد از ۱۱۰۰ سال رقم زد و ضربه بزرگی برای جامعه مسیحیت بود. بعد از پیروزی، سلطان محمد فاتح قسطنطنیه را پایتخت جدید امپراتوری عثمانی قرار داد. چندین روشنفکر و دانشمند یونانی و غیر یونانی این شهر را قبل و بعد از محاصره به مقصد ایتالیا ترک کردند. این دانشمندان که کتابهای زیادی از دوران باستان با خود داشتند، به ایتالیا مهاجرت کردند و ضمن اشاعه کتب باستان، علوم و ادبیات یونان باستان را با خود به آن سرزمین منتقل ساختند و همچنین با تکمیل صنعت چاپ در سال ۱۴۵۷ میلادی کمک بزرگی به انتشار این آثار صورت گرفت و درنتیجه نهضت ادبی بزرگی در دنیای آن زمان ایجاد شد که به نهضت انسان‌گرایی معروف است. استدلال شده است که این واقعه به رشد رنسانس کمک کرد. برخی سقوط استانبول را نقطه عطفی در پایان قرون وسطی و آغاز رنسانس می دانند..
آثار و بناهای به جای مانده از قرون وسطی در استانبول
پیش از فتح استانبول سلطان محمد، استانبول شهری پر رونق و‌قدرتمند بود. بلندترین و زیباترین کلیسای جهان، یعنی کلیسای ایاصوفیا یکی‌از بزرگترین شاهکارهای معماری در تاریخ نمادی از قدرت ، عظمت و هویت مسیحی این شهر بود. دیوارها و‌دژهای دفاعی شهر و کاخ‌های گوتیک هم از دیگر بناهای چشمگیر این شهر بودند. استانبول به نوعی دروازه غرب و شرق بود و بخش زیادی از تجارت از این طریق انجام می شد. به همین دلیل فتح این شهر برای عثمانی ها بسیار اهمیت داشت. بعد از فتح این شهر به دست سلطان محمدفاتح، ثروت و قدرت امپراتوری عثمانی که در آن دوره تاریخی در جهان بی‌نظیر بود به استانبول سرازیر شد و در مدت کوتاهی شهر به اوج ابهت و شوکت خود رسید. البته این‌بار با هویتی اسلامی. سلطان محمد فاتح پس از فتح شهر کاخ توپکاپی و بازار استانبول را بنا می‌نهد و مدارس، حمام‌ها و بناهای زیادی در شهر ایجاد می‌کند. و یکی از مهمترین کارها یعنی تغییر کلیسای ایاصوفیا به مسجد ایاصوفیا نیز در این دوره انجام می شود.
امروزه با نگاهی به زیر و بم استانبول می‌توان نشانه‌های مختلفی از دوران قرون وسطی را مشاهده کرد. بناهایی که یا مانند مسجد ایاصوفیا تغییر کاربری داده اند و یا مانند دیوار کنستانتین همچنان از همان دوران پابرجا مانده اند. در ادامه به برخی از این بناها اشاره می کنیم.
دیواره های قسطنطنیه
دیواره های قسطنطنیه استانبول که امروزه یکی از محبوب ترین جاذبه های گردشگری استانبول نزد گردشگران است، مربوط به دورانی است که کنستانتین بزرگ بر این شهر حکومت می‌کرد. این دیوارها مجموعه ای از چند دیوار سنگی دفاعی بودند که شهر قسطنطنیه را محصور ساخته و از این شهر در برابر مهاجمان محافظت می کردند. دیواره های قسطنطنیه یکی از کامل ترین و استادانه ترین سیستم‌های دفاعی هستند که تا به امروز ساخته شده اند. در طول دوره‌نای مختلف به این دیوارها اضافه شد و طول آن به بیدشاز بیست کیلومتر می‌رسید. البته در نهایت این دیوارها نتوانست در برابر توپ‌های عثمانی مقاومت کند و پس از ۱۰۰۰ سال این سد دفاعی مستحکم شکسته شد.
دیواره های قسطنطنیه بعد از فتح شهر، تا حد زیادی در طول دوره امپراطوری عثمانی دست نخورده باقی ماند، تا وقتی که بخش هایی از آن در قرن نوزدهم، با گسترش شهر، ویران شد. با این وجود همچنان بخش های زیادی از دیوار حفظ شده و تبدیل به یکی از جاذبه های گردشگری استانبول شده‌اند که تماشایش برای هرعلاقمندی لذتبخش است.
کلیسای چورا
کلیسای منجی مقدس، معروف به کلیسای چورا، مربوط به دوران بیزانسی استانبول است که در سال ۴۰۰ میلادی توسط فردی به نام جاستین ایوس برای مراسم مذهبی ساخته شد. مساحت این کلیسا بیش از ۷۰۰ متر مربع است و بعد از از مسجد ایاصوفیه جزو مهمترین و شگفت‌انگیزترین آثار به جا مانده از دوره بیزانس در ترکیه است. به همین دلیل به عنوان خواهر ایاصوفیا شناخته می‌شود. کاشی کاری‌ها و موزاییک‌های استفاده شده در کلیسا بسیار منحصر به فرد و تماشایی هستند.
این کلیسا مانند ایاصوفیه در قرن شانزدهم به یک مسجد عثمانی تبدیل شد و بعد از بازسازی به عنوان موزه بازگشایی شد. کلیسای چورا در منطقه آردین کاپ، درست در خارج از دیوارها و نرده‌های شهر قدیمی واقع شده است و فضای داخلی آن با کاشی‌های قرون وسطایی منحصر به فرد تزیین شده است.
برج گالاتا
اگر به استانبول سفر کنید متوجه می شوید که برخی از بناهای تاریخی روی تپه‌هایی قرارگرفته‌اند که تقریبا از تمام نقاط شهر دیده می‌شوند. یکی‌از معروف ترین این بناها که مربوط به دوره قرون وسطی است برج معروف گالاتا است. این برج با ظاهری قیفی شکل و رنگ آجری‌اش مربوط به قرن چهارده است که امروزه به نماد استانبول نیز تبدیل شده است. برج گالاتا از دیرباز بلندترین سازه شهر استانبول به‌حساب می‌آمد و امروزه گرچه دیگر از این نظر جایگاهی ندارد، اما به دلیل قرار گرفتن در تپه و ارتفاع از بالای این برج می‌توانید نمایی ۳۶۰ درجه از شهر استانبول داشته باشید که فوق‌العاده زیبا و دیدنی خواهد بود.
قلعه یدیکوله
یکی دیگر از بناهای دوره بیزانس قلعه‌ای زیبا و حیرت‌انگیز در استانبول است که به آن قلعه یدیکوله می گویند. این قلعه به نامهای قلعه هفت برج و سیاه چال هفت برج نیز مشهور است و یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های استانبول است. این قلعه در جنوب غربی منطقه سلطان احمد واقع شده است و به دلیل تاریخ وحشتناک و مناظر خارق العاده‌اش در بین گردشگران بسیار محبوب است. این بنا مانند بسیاری از بناهای تاریخی استانبول ترکیبی از دوره های مختلف است. در ابتدا، دیوارها و چهار برج این قلعه به ترتیب توسط تئودوسیوس اول و تئودوسیوس دوم در طول سلطنت بیزانس به عنوان دروازه طلایی شهر ساخته شدند و سه برج دیگر این بنای تاریخی در قرن پانزدهم زمانی که مهمت امپراتوری قسطنطنیه را به دست گرفت، ساخته شد. امروزه این بنا یکی از جاهای دیدنی استانبول به شمار می‌آید.
آیا ایرنه
شاید برایتان جالب باشد که بدانید، اولین کلیسای دوره بیزانس هنوز پابرجاست و از دست ویرانی های تاریخ جان سالم به در برده. کلیسای آیا ایرنه در استانبول، اولین کلیسای دوره بیزانس است که در دهه 330 میلادی ساخته شد. البته باید گفت که ایا ایرنه امروزی شبیه چیزی که در قرن چهارم میلادی ساخته شده نیست، زیرا اولین بنای این کلیسا از چوب ساخته شده بود و در سال 532 سوزانده شد. کلیسا پس از آن تعمیر نیز چندین بار آتش گرفت اما باز هم دوباره برپا شد و حتی از زلزله هم جان سالم به در برد. بعد از فتح استانبول توسط عثمانی ها این مکان به موزه تبدیل شد و اولین موزه امپراتوری عثمانی گردید.
امروزه این بنای قرون وسطایی به یکی از جاذبه های دیدنی استانبول تبدیل شده که کنسرت های مختلف موسیقی کلاسیک نیز در آن برگزار می شود.
آب انبار باسیلیکا
در ابتدای قرون وسطی و در دورانی که استانبول کنستانتینوپل بود، در جنوب غربی ایاصوفیه آب انبار بزرگی به نام باسیلیکا توسط امپراتور بیزانس ژوستینیانوس ساخته شد.این آب انبار بزرگ زیرزمینی در میان مردم به دلیل ستون‌های مرمری درخشانی که از آب بیرون آمده و خودنمایی می‌کردند، «یرباتان سیسترن» نامیده می شود.
طول آب انبار باسیلیکا، ۱۴۰ متر و عرض آن ۷۰ متر است و با ۵۲ پله به زیر زمین می رسد. این مخزن آبی، ۳۳۶ ستون بزرگ را در خود جای داده است و هر یک از ستون های مزبور ۹ متر ارتفاع دارند.
دو سرستون به شکل الهه مدوسا که در زیر دو ستون در گوشه شمال غربی آب انبار استفاده می شد از شاهکارهای هنر مجسمه سازی دوره روم به حساب می آیند. آب انبار باسیلیکا که در قرن پنجم میلادی ساخته شده، گنجایش ذخیره آبی در حدود ۱۰۰۰۰۰ تن را در خود دارد و مساحت کل آن به ۹۸۰۰ متر مربع می رسد.
این آب انبار که در دوره بیزانس نیاز آبی ساکنان را تامین می کرد پس از فتح استانبول توسط عثمانی ها در سال 1453 هم مدتی مورد استفاده قرار گرفت. اما پس از اینکه عثمانی ها تأسیسات آبی خود را در شهر تأسیس کردند دیگر نیازی به آب انبار نبود..
ایاصوفیه
و اما آخرین مورد، مهمترین بنای تاریخی استانبول یعنی ایاصوفیه مهشور است. این کلیسای سابق و مسجد امروزی یکی از مهمترین بناهای تاریخ معماری دنیاست که تا به امروز باقی مانده است. آیاصوفیا بزرگترین کلیسای ساخته شده توسط امپراتوری روم شرقی در استانبول است که در قرن چهارم میلادی ساخته شد و چنان عظیم و باشکوه بود که تا قرن‌ها بنایی در حد و اندازه آن ساخته نشد. بعد از فتح استانبول به دست سلطان محمد فاتح ایاصوفیا نیز مانند بسیاری از بناها هویت خود را تغییر داد. در دوران امپراتوری عثمانی و در قرون 16 و 17، محراب ها، منبرها، مکان های مؤذن، منبرهای خطبه به ایاصوفیه اضافه گردید و سپس به مسجد تبدیل شد.
امروزه ایاصوفیا با پیکر کهنسالش گنجینه ای درخشان از تاریخ استانبول است. مناره‌های مرتفع، گنبدهای چشم‌نواز، موزاییک‌کاری‌های حیرت انگیز و نقش و نگارهایی که از ترکیب سنگ و نقره و طلا و سفال تنها بخشی از چیزهایی است که ایاصوفیا را تبدیل به معروف‌ترین نمادهای استانبول کرده است.
حرف آخر
قرون وسطی به عنوان یکی از مهمترین دوره های تاریخی استانبول نقش بسیار زیادی در توسعه و تثبیت جایگاه این شهر داشت. همه قدرتهای تاریخی آن دوران به دنبال فتح استانبول بودند که سرانجام امپراتوری عثمانی موفق به این کار شد و استانبولی که امروز می‌شناسیم با پایان یافتن قرون وسطی متولد شد. همین ریشه کهن و ارتباط استانبول با دوره های تاریخی گذشته باعث شده این شهر تبدیل به موزه ای از آثار معماری بویژه از دوره قرون وسطی باشد. این آثارامروزه بعنوان جاذبه‌های گردشگری استانبول نقش زیادی در هویت شهر دارند که آشنایی با آنها می‌تواند نگاه ما را به این شهر دقیق تر کند. در این مقاله به تاریخ استانبول در قرون وسطی و بناهای به جای مانده از این دوران پرداختیم که در سفر به این شهر می‌توانید با تماشای آنها سفری در دل زمان داشته باشید.
نظرات کاربران