میدان امیر چخماق یزد؛ یادگاری از دوره تیموریان

آیا تابه‌حال به شهر یزد سفر کرده‌اید؟ اگر به‌آنجا رفته باشید، احتمالا به سراغ میدان امیر چخماق یزد هم رفته‌اید. اگر هم تجربه دیدن این میدان عظیم را نداشته‌اید، ما در این مقاله به‌خوبی همه آنچه را که باید از این میدان بدانید، در اختیارتان قرار می‌دهیم. این میدان یکی از جاهای بسیار دیدنیِ یزد است که هر انسانی در طول عمر خود باید از نزدیک شکوه آن را ببیند. می‌توان اینطور گفت که میدان امیرچخماق سرآمد اماکن تاریخی-توریستی شهر یزد به‌شمار می‌آید؛ چراکه مکان‌های تاریخی متعددی را در دل خود جای داده‌است. اما قبل از اینکه به‌سراغ میدان زیبای امیر چخماق یزد برویم، بهتر است نخست این شهر را در ابعاد گوناگون بشناسیم. با ما همراه باشید.

رزرو بلیط هواپیما با سه کلیک خوبه!

ویژگی‌های شهر یزد

احتمالا همه ما یزد را به‌عنوان شهر بادگیرها می‌شناسیم. از لحاظ تاریخی باید گفت بارزترین ویژگی شهر یزد این است که نخستین شهر خشت خام در جهان به‌شمار می‌آید. یزد به‌عنوان شهری کویری، مقام اولین شهر ایرانی در میراث جهانی یونسکو و دومین شهر تاریخی جهان را در کارنامه خود دارد. پیدایش این شهر به سه‌ هزار سال پیش از میلاد باز می‌گردد و نخستین صندوق امانات جهان، 1700سال پیش در حوزه تمدن این شهر بنا شده‌است. همچنین یزد نخستین شهر در ایران است که صاحب بانک شد. خواجه نظام‌الملک در قرن پنجم هجری شمسی یزد را به دارالعباده نام‌گذاری کرد. به‌لحاظ جفرافیایی، این شهر در مرکز ایران واقع شده‌است و به‌دلیل داشتن آب‌وهوای خشک و کویری، بناهای تاریخی و خانه‌های خشتی متفاوتی دارد. این شهر روزهای گرم و شب‌های بسیار خنکی دارد و به‌دلیل کویری بودن، آب‌انبارها و قنات‌های زیادی در آن وجود دارد. دیوارهای کاهگلی، ساختمان‌های گنبدی‌شکل و موزه آب در این شهر سالیانه گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. بهتر است بدانید بهترین فصل‌ها برای سفر به یزد زیبا، بهار و پاییز است.

علاوه‌بر همه این‌ها، یزد دارای مردمی با ادیان گوناگون است که با مسالمت در کنار هم زندگی می‌کنند؛ از جمله مسلمانان، یهودیان، مسیحیان و زردشتیان. به‌دلیل وجود زردشتیان، برخی آداب و رسوم ایران باستان در این شهر به‌قوت خود باقی مانده‌است. برخی از این جشن‌ها عبارتند از: جشن سده، جشن مهرگان (در اول پاییز) و جشن سپندارمزگان (در بهمن‌ماه) که زرتشتیان این مراسم آیینی را به زبان دَریِ زرتشتی اجرا می‌کنند. کیسه‌دوزی نیز یک آیین مذهبی بسیار معروف بین مسلمانان یزد است؛ شب بیست‌وچهارم ماه مبارک رمضان در فاصله نماز ظهر تا عصر پارچه‌ای با نیت شفا به‌نام یک بیمار خاص می‌بُرند و بعد، مراحل دوختش را به‌ نیت شفای بیمار انجام می‌دهند تا بعد از یافتن شفا آن را به‌تن کند. همه آنچه که تا به‌اینجا گفته شد، تنها قمست کوچکی از این شهر تاریخی بود. حال وقت آن رسیده‌است که به‌سراغ میدان امیر چخماق یزد برویم. پس ما را دنبال کنید.

میدان امیر چخماق یزد به چه معروف است؟

نام این میدان از نام امیر جلال‌الدین چخماق، والی و فرماندار یزد در دوره تیموریان گرفته‌ شده‌است. بنابراین میدان امیر چخماق که یکی از مهم‌ترین میدان‌های تاریخی ایران است، بیش از 500سال قدمت دارد. امیرجلال‌الدین ازسرداران شاهرخ‌میرزا بود. او با الگوبرداری از شیوه پادشاهی شاهرخ و با کمک همسرش فاطمه‌خاتون، این بنا را تاسیس کرد. این میدان نماد شهر یزد است. اگرچه در زمان‌های قدیم خارج از شهر قرار داشت، اکنون در مرکز شهر و در خیابان امام‌خمینی (ره) واقع شده‌است. در زمان شاه‌عباس صفوی با ساخت چهارسوقی روی کاروان‌سرایش، تغییراتی در این مکان حاصل شد. اما در دوره‌های بعد و قبل از روی‌کارآمدن سلسله پهلوی، این مکان تبدیل به گورستان شد. با روی‌کارآمدن رضاشاه، میدان امیر چخماق شهر یزد، به‌حالت اولیه خود بازگشت. آنچه که در ساخت این بنای باشکوه بسیار حائزاهمیت است، نقش فاطمه‌خاتون به‌عنوان یک زن، آن هم در فضای بسیار سنتی آن روزگار بود. در ادامه مقاله از این بانو  بزرگ و اقداماتش سخن خواهیم گفت.

بخش‌های مختلف میدان امیر چخماق

میدان امیر چخماق یزد دارای بخش‌های مختلفی است. هر کدام از این بخش‌ها به شناسنامه تاریخی این میدان، چیز زیادی افزوده‌است. شما به‌محض ورود به این میدان، ناخودآگاه به چهارسویش خیره می‌شوید؛ چرا که همه اطرافش داستانی برای روایت و تصاویری تاریخی و جذاب برای دیدن دارد. با ما همراه باشید تا به سراغ یک‌یک بخش‌های این میدان برویم.

بازار حاجی‌قنبر

این مکان در زمان پهلوی به‌خاطر ایجاد خیابان به دو بخش تقسیم شده‌است. امروزه بخش شمالی  آن به بازار قیصریه معروف بوده که نسبت به دیگر جاهایش پررونق‌تر است. بازار حاجی قنبر، به‌عنوان  قدیمی‌ترین بخش بازار یزد، به  هنر کاشی‌کاری مزین شده‌است .در قرن 13هجری قمری بر سردر این بازار، تکیه‌ای بسیار زیبا ساخته‌شد. در این بازار، پارچه، شیرینی‌های یزدی، طلا و فرش به‌فروش می‌رسد. پس اگر شما اهل خرید سوغاتی هستید و نمی‌دانید آن را از کجا تهیه کنید، ما  به شما پیشنهاد می‌کنیم حتما به این بازار بروید؛ چرا که می‌توانید بهترین اجناس بومی و شیرینی‌های سنتی یزد را در این مکان پیداکنید. علاوه بر این می‎توانید به کارگاه‌ها بروید و از نزدیک بانحوه تولید این سوغاتی‌ها آشنا بشوید. شما می‌توانید در این بازار که یکی از زیباترین  مکان‌های میدان امیر چخماق شهر یزد است، از علی‌محمد علی‌خانی که 40 سال در یزد مشغول  نبات‌ریزی است، سوغات بخرید. این بازار دارای سقف آجری طاقی‌شکل بوده و در ابتدا و انتهایش دری چوبی قراردارد. اگر به این بازار آمدید، حتما سری به جگرکی‌های خوشمزه‌اش بزنید. البته فراموش نشود که این بازار روزهای جمعه تعطیل است.

تکیه امیر چخماق؛ یکی از مکان‌های میدان زیبای امیر چخماق یزد

این تکیه در شرق میدان امیر چخماق واقع شده‌ و دارای 3طبقه است. تکیه میدان در سال 1330 در آثار ملی ثبت شده‌است. این تکیه که غرفه‌های متعددی دارد، برای برگزاری مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت. تکیه، شاه‌نشین‌های قوسی‌شکلی دارد که زمانی پادشاهان در آن قسمت به‌تماشای مراسم سوگواری و نخل‌گردانی می‌نشستند. مناره‌های این تکیه بلندتر از بخش شاه‌نشین است که در زمان قاجار به آن اضافه شد. بخش‌های میانی تکیه با کاشی تزئین شده و نسبت به سایر طاق‌نماها ارتفاع بیشتری دارد. این تکیه در کنار مسجدجامعِ میدان امیر چخماق یزد قرار گرفته‌است. 

آب‌انبارهای میدان 

 یکی از آب‌نبارهای میدان امیر چخماق شهر یزد، آب‌انبار ستی‌فاطمه نام دارد که در سال 845 به‌دستور فاطه‌خاتون، همسر امیرچخماق ساخته شد و به همین دلیل با نام ستی‌فاطمه نیز معروف است. بالای این آب‌انبار پنج بادگیر خشتی برای خنک‌کردن وجوددارد. بادگیرهای این آب‌انبار نزدیک میدان امیرچخماق یزد واقع ‌شده‌است. ارتفاع بادگیرها به 12 متر می‌رسد و هر کدام 16 تیغه دارد. قدمت این بنا به دوره صفوی برمی‌گردد. این آب‌انبار دو در ورودی دارد؛ یکی در میدان امیرچخماق و دیگری در کوچه مجاور واقع شده‌است. این مکان که گنبدی تخم‌مرغی و آجری دارد، در سال 1385 در آثار ملی ایران ثبت شده‌است. 

یکی دیگر از این آب‌انبارها، آب‌انبار تکیه امیرچخماق است که در اواسط قرن نهم بنا شده. اگرچه سردر این آب‌انبار آجری است و غیر از این مزین به نقش و نگار خاصی نیست، ولی سادگی این بنا بیشتر بر زیبایی‌اش افزوده‌است. البته این نیز را باید گفت که با 50 پله می‌توان به پاشیر آب‌انبار و محل برداشت آب رسید. تمام بدنه این آب‌انبار در زمین مدفون است و فقط تیزی گنبدی‌اش در سطح زمین قرار دارد. پلکان‌های این آب‌انبار کنار خزینه قرار دارد و ارتفاع آبگیر خزینه به 9متر می‌رسد. این آب‌انبارها تا 40 سال پیش قابل استفاده بود، اما اکنون دیگر کاربری گذشته را ندارد. در سال 1378 این مکان تبدیل به زورخانه شد که 4طبقه دارد و ورود بانوان نیز به آنجا آزاد است. 

نخل امیرچخماق

این نخل به دوره صفوی برمی‌گردد و 450سال قدمت دارد. نخل میدان زیبای امیر چخماق یزد که در قالب یک سرو و به نخل حیدری معروف است، نماد آزادگی به‌شمار می‌آید. پس از 70 سال که این نخل بلااستفاده بود، از سال 1396 برای مراسم عاشورا توسط عزاداران به‌حرکت درآمد. شکل ظاهری این نخل به‌این صورت است: یک سازه چوبی به شکل نخل که پایه‌هایش دارای 4قطعه چوب به‌صورت عمودی بوده و در 4طرف قرارگرفته‌است. برای بلندکردن این نخل چند قطعه چوب به‌صورت افقی تعبیه شده‌است. خادم‌های حسینه از صبح روز هفتم محرم، پارچه‌های مشکی، خنجر، آیینه، علَم و یک سازه چوبی به‌شکل سرو را به این نخل نصب می‌کنند. این نخل در گوشه تکیه میدان امیر چخماق یزد قراردارد. باید گفت، آیین نخل‌گردانی تاثیر مهمی در جذب توریست به این میدان دارد. این آیین در میان مردم مسلمان یزد از تقدس بالایی برخوردار است. علاوه‌براین، نخل‌گردانی در شهرهای تفت و اشگذر استان یزد نیز برگزار می‌شود. 

بقعه فاطمه‌ستی  در میدان امیر چخماق شهر یزد

این بقعه در قسمت شمالی میدان امیر چخماق شهر یزد واقع شده‌ که فاطمه‌خاتون، همسر امیر چخماق در آن به‌خاک سپرده شده‌است. این بانو از عالمان قرن 9هجری شمسی بوده و با بانوگوهرشاد، مدفون در حرم امام‌رضا، نسبت خواهری دارد. اگرچه در تاریخ ایران، آنطور که شایسته‌ این بانو گران‌مایه است، نامی از او برده نشده‌، اما در میان مردم یزد از جایگاه رفیعی برخورداراست. درباره واژه ستی باید گفت که از زبان سانسکریت و از واژه سات گرفته شده‌است. سات در هند به زنان وفاداری گفته‌ می‌شد که به همراه همسران مرده‌شان سوزانده می‌شدند. این واژه به‌مرور زمان با عنوان بانو وارد زبان فارسی شد. گنبد ستی‌فاطمه تنها گنبد تیموری در ایران به‌شمار می‌رود که هنوز برجای مانده‌است. این بقعه گلی‌رنگ که یکی از مکان‌های مورداحترام در میدان امیر چخماق یزد محسوب می‌شود، از جنس مرمر است و دو طبقه دارد. همچنین این آرامگاه دارای یک اتاق با سقفی گنبدی‌شکل است. جالب است بدانید نمونه این بنای باشکوه را فقط می‌توان در شهر هرات افغانستان پیدا کرد. این بانو در زمان خود اقداماتی زیادی برای عمران و آبادی یزد انجام داد؛ یکی از اقدامات چشمگیرش این بود که برای تعویض منبر چوبی مسجد جامع به منبری مزین به کاشیِ الوان، به خاک نیاز داشت و این خاک را از کربلا به یزدآورده‌است. همچنین هزینه ساخت مسجد جامع امیرچخماق با این بانو بزرگوار بوده‌است. امروزه، بقعه ستی‌فاطمه به زنانه‌ترین بقعه ایران شهرت یافته‌است. 

مسجد میدان 

این مکان، دومین مسجد پس از مسجدجامع به‌حساب می‌آید که در ضلع جنوبی میدان تاریخی امیرچخماق یزد واقع‌ شده‌است. این بنا در بین مردم یزد به مسجد دَهوک یا مسجد جامع نو نیز معروف است. مسجد دهوک در دوره محمدشاه‌قاجار که هنوز حصار شهر پابرجا بود، بیرون شهر قرار داشت. این‌ مکان دارای دو شبستان زمستانی و تابستانی است. قسمت تابستانی آن بالای محراب واقع شده‌است و یک بادگیر دارد. قسمت زمستانی مسجد هم روی دالان ورودی ساخته شده که منقوش به سنگ مرمر است. این مسجد مناره‌ای ندارد تا مسلمانانِ هر دو مذهب شیعه و سنی 

یک‌جا نماز بخوانند و باهم متحد باشند؛ چرا که مساجد اهل تسنن دارای یک مناره و اهل‌شیعه دارای دو مناره است. محراب مسجد با هنر معرق و مقرنس تزئین شده و روی سطحش سنگ مرمر زیبایی قرار گرفته‌ که تلفیقی از هنر ایرانی-اسلامی است. این محراب باشکوه زیر گنبدی قرار گرفته‌که کاشی‌های سبز بر آن نقش بسته و با خط کوفی روی آن نوشته شده‌است. در این مسجد کتیبه‌های تاریخی زیادی وجود دارد. ورودی‌های این مسجد یکی از طرف کوچه مجاور است و دیگری از سمت صحن بقعه ستی‌فاطمه در میدان امیر چخماق یزد، راه دارد؛ به‌این ترتیب قابلیت دسترسی به آنجا از محل‌های مختلف وجود دارد.

رستوران‌های محدوده‌ میدان امیر چخماق شهر یزد

احتمالا پس از گذراندن ساعت‌ها بازدید از این مکان بسیار دیدنی، تمایل داشته‌باشید، به جایی 

بروید تا هم کمی استراحت کنید و هم غذایی میل کنید. خوشبختانه در محدود میدان زیبای امیر 

چخماق یزد، رستوران‌ها‌ و کافه‌های بسیار خوبی وجود دارد که لذت این میدان‌گردی را برایتان 

دوچندان می‌کند. پس با ماهمراه باشید.

کافی‌شاپ و رستوران کاریزما

شما در این رستوران که در نزدیکی میدان امیر چخماق یزد قرار دارد، می‌توانید انواع غذهای سنتی 

و مدرن را میل کنید. معماری این مکان به‌سبک قاجاری است و شما احساس می‎‌کنید در یک زمان 

و مکانی دیگر سر می‌کنید. دکوراسیون این کافه به نقاشی‌های سنتی روی دیوار، صندلی‌های چوبی، 

کتاب‌های متنوع وکوزه‌های سفالی آراسته شده‌است. تخت‌هایی سنتی هم در پشت بام وجود دارد. 

همچنین این مکان به زندان اسکندر و بافت تاریخی بسیار نزدیک است. پیشنهاد می‌کنیم، پس از 

بازدید از میدان امیر چخماق یزد، با رفتن به رستوران کاریزما لحظات خوشی را برای خودتان خلق 

کنید. 

رستوران خانه ابراهیمی یزد؛ در نزدیکی میدان امیر چخماق یزد

این رستوران در نزدیکی حمامِ خان واقع شده‌است که قبل از دوره پهلوی، خانواده‌ای به‌همین نام در آنجا زندگی می‌کردند. در فضای بیرونی این رستوران نخل‌ها و حوض‌های زیبایی وجود دارد. همچنین دارای غذاهای متنوعی برای انواع سلیقه‌ها است.

کافه‌ باز

این کافه مکانی دنج به‌ویژه برای عشاق است. کافه باز برعکس نامش در زیرزمینی تاریک و دنج قرار گرفته و به‌این دلیل سرشار از آرامش و سکوت است. همچنین این مکان برای گرفتن جشن‌های مختصر و مناسبتی بسیار گزینه مناسبی است. اگر به خلوت‌گزینی علاقه دارید به این مکان که در نزدیکی میدان امیر چخماق یزد قرار دارد، سری بزنید.

سینی‌سرای شاه‌مردان یزد

این رستوران میزبان مشتری‌های ایرانی و خارجی است و فضایی بسیار تاریخی دارد. در این مکان برای سرو غذا به‌جای بشقاب از سینی‌های کنده‌کاری‌شده استفاده می‌کنند. همچنین آتشکده ورهرام که یادگاری از هنر هخامنشیان است، در این مکان قراردارد. 

رستوران مارکوپولو؛ نزدیک میدان امیر چخماق یزد

این رستوران در نزدیکی مسجدجامع قرار دارد. در پشت‌بام این مکان، شما بافت قدیمی شهر یزد را خواهیددید. در شب، شما می‌توانید شام را در پشت‌بام و در فضایی باز میل کنید و از دیدن آسمان پرستاره لذت ببرید. همچنین علاوه بر میدان امیر چخماق یزد، جاذبه‌های تاریخی مثل چهارسوق یزد، بقعه سیدرکن‌الدین و کنیسه ملاآقا نزدیک این رستوران واقع‌ شده‌است. این رستوران انواع غذاهای ایرانی، هندی و غذاهای مخصوص گیاه‌خواران را سرو می‌کند. 

میدان امیر چخماق یزد و میدان نقش جهان اصفهان

میدان امیر چخماق یزد دومین میدان تاریخی ایران پس از میدان نقش جهان است. به‌جرئت می‌توان گفت از نظر معماری، این میدان دست‌کمی از میدان نقش‌جهان اصفهان ندارد‌؛ چرا که این مکان هم مانند نقش‌جهان، قسمت‌های مختلفی را در کنار هم قرار داده و مجموعه‌ای تاریخی را در مرکز شهر یزد شکل داده‌‌است؛ بنابراین تاثیر به‌سزایی در جذب گردشگر و رشد صنعت گردشگریِ یزد دارد. همچنین می‌توان یک مزیت ویژه‌ برای میدان تاریخی امیر چخماق یزد درنظر گرفت و آن این است که در پس ساخت این بنای عظیم، یک بانوی بلندآوازه نقش ایفا کرده‌است‌ و این خود موجبات سربلندی تمام بانوان ایران زمین را فراهم می‌آورد. از نظر ظاهری، میدان امیر چخماق یزد بر خلاف میدان نقش‌جهان اصفهان که با کاشی‌های لاجوردی، رنگ و لعاب ویژه‌ای گرفته، با رنگ‌های ساده و آجری پوشیده شده‌است؛ البته این میدان نیز در عین سادگی، از زیبایی خیره‌کننده‌ای بهره‌مند است.

سخن پایانی

حال وقت آن رسیده‌است که به جمع‌بندی مطالب گفته‌شده بپردازیم. هدف از نوشتن این مقاله، شناساندن یکی از اماکن مهم تاریخی یزد به شما دوستان بود تا در سفر بعدی خود به این شهر، آشنایی نسبی برای ورود به این مکان را داشته‌باشید؛ چرا که انسان در پسِ هر سفر جدای از کسب لذت‌ و آرامش، و رفع خستگی، باید گنجینه‌ای پربار از ویژگی‌های تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی، آداب و رسوم، خوراک‌وپوشاک و هر‌آنچه که ویژه آن شهر است، با خود به ارمغان بیاورد. بنابراین شما با بازدید از این مکان، همه موارد گفته‌شده در بالا را در یک قاب مستطیل‌شکلی به‌نام میدان امیر چخماق یزد خواهید یافت. شما دوست عزیزی که تا آخر این مقاله همراه ما بودید، کدام‌یک از قسمت‎‌های این میدان را بیشتر می‌پسندید؟ لطفا نظر ارزشمندتان را با ما به‌اشتراک بگذارید.