چهارشنبه سوری کجا بریم؟

ایرانیان از قدیم‌الایام همواره به مناسبت‌های مختلف جشن‌هایی می‌گرفته‌اند. جشن‌هایی که گاه بهانه‌ای بوده‌اند برای جشن‌های بزرگ‌تر. مهم‌ترین جشنی که از ایران باستان برای ما ایرانیان مانده و مقدمه‌ای است برای استقبال از جشنی دیگر، چهارشنبه سوری است. جشنی که در این سالیان اخیر بسیار متفاوت از سال‌های ابتدایی آن و بسیار پر حاشیه‌تر برگزار شده است.

اگر شما هم می‌خواهید از پیشینه این جشن باشکوه، آداب و رسومی که داشته و تغییرات آن در روزگار ما اطلاعات بیشتری به دست آورید با ما در مجله سه کلیک همراه شوید.

چهارشنبه سوری چه شبی است؟

چهارشنبه سوری برخلاف اسمش، جشنی است که از غروب سه شنبه شب شروع می‌شود و تا پاسی از شب ادامه دارد. این جشن که مقدمه‌ای برای آغاز بهار است در هر منطقه‌ای از ایران آداب و رسوم خاصی دارد که علاوه بر کلیت آن اجرا می‌شود. آداب و رسومی همچون افروختن آتش، آتش بازی و پریدن از روی آن، خوردن آجیل مشکل گشا، قاشق زدن، شب نشینی و…

تاریخچه نام گذاری چهارشنبه سوری یا چارشمبه سرخی!

برگزاری آیین چهارشنبه سوری به قرن‌ها پیش و به ایران باستان بر‌می‌گردد. جشنی که در آخرین سه شنبه هر سال و به عنوان آغازی بر جشن‌های سال نو برگزار می‌شده است. سنتی که تا به امروز نیز با تمامی تغییراتی که داشته است، اجرا می‌شود.

برخی سور را در چهارشنبه سوری به معنای جشن و شادمانی می‌دانند و برخی دیگر آن را برگرفته از واژه پهلوی «سوریک» به معنای سرخ می‌دانند. در هر حال، چهارشنبه سوری یعنی جشنی که در شب منتهی به چهارشنبه برگزار می‌شود. جشنی که در آن سرخی آتش در سرتاسر تمامی شهرهای ایران هویداست.

چهارشنبه سوری؛ جشن اعراب است؟

نکته مهمی که وجود دارد این است که برخی از تاریخ پژوهان، جشن چهارشنبه سوری را جشن باستانی ایران نمی‌دانند و بر این باورند که این مراسم در ایران پس از اسلام رواج یافته است. چرا که ایرانیان باستان هر روز ماه را با یک نام خاص می‌خواندند و اساسا چیزی به نام هفته نداشته‌اند. از طرف دیگر اعراب روز چهارشنبه را که به آن یوم الارباع می‌گفتند روزی نامبارک می‌دانستند و در آن روز به سفر نمی‌رفتند یا عروسی نمی‌گرفتند و سعی می‌کردند تا به گونه‌ای دیگر آن روز را با سرگرمی و البته جشن و شادی سپری کنند تا شومی‌اش از بین برود.

 دلیل دیگری که این پژوهشگران می‌آورند این است که چون آتش برای ایرانیان باستان مقدس بوده پس پریدن از روی آن بی احترامی محسوب شده و این سنت به دلیل شکستن حرمت آتش در میان آنان رواج یافته و به هیچ وجه قبل از اسلام نبوده است. دلایلی که البته چندان منطقی به نظر نمی‌رسد و حقایقی که وجود دارد، چهارشنبه سوری را به یک جشن باستانی ایرانی نزدیک‌تر می‌کند تا جنبشی عربی‌.

چهارشنبه سوری براساس دیگر منابع موجود قدمتش در ایران حتی به پیش از زرتشت می‌رسد. جشنی که به مدت ده روز و نه تنها یک شب در روزهای منتهی به پایان سال برگزار می‌شده‌ و آداب و رسوم مختلف و البته مخصوص به خود را داشته است که برخی از آن‌ها تا امروز نیز به یادگار مانده‌اند.

دلایل برافروختن آتش در چهارشنبه سوری در ایران باستان

آتش افروزی بر بام خانه‌ها که وظیفه گروهی بوده که به آن‌ها آتش افروز می‌گفته‌اند از آیین‌های باستانی و قدیمی ایرانیان به گواه اسناد به جا مانده است. که تا چند روز پیش از نوروز در شهرها و روستاها انجام می‌شده است. سنتی که به نوعی پیام آور نور، گرما، مهربانی و همدلی در میان زنان و مردان اهورایی بوده است. آتشی که هدف اصلیش برگرداندن نیروی نیکی و خیر در میان مردم بوده تا بتوانند بر غم و سختی روزگار غلبه کنند.

یکی دیگر از دلایل روشن کردن آتش بر بام خانه‌ها در این شب این بوده است که ایرانیان آتش را خوش یمن می‌دانسته و با این کار خودشان را در فر ایزدی قرار داده و از خداوند طلب گرما و نشاط می‌کرده‌اند. در ضمن با افروختن آتش درگذشتگان خود را نیز به خانه‌های خود دعوت و آن‌ها را در خوشی خود سهیم می‌کرده‌اند.

چهارشنبه سوری و آمدن فروهر!

آتش افروزی در این شب چندین دلیل مهم دارد که همانطور که گفتیم یکی از آن‌ها مقدس بودن آتش برای ایرانیان باستان بوده است. ایرانیان دوست داشتند تا با روشن کردن آتش در کنار طلب گرما از پرودگار، سرما را نیز از خود دور کنند. در ضمن آن‌ها آتش را نماد پاکی نیز می‌دانسته‌اند و برافروختن آن را وسیله‌ای برای پاکی و تطهیر خود قرار می‌دادند.

 همچنین آن‌ها اعتقاد داشتند که در پنج روز آخر هر سال و تا پنج روز بعد از آن، فروهر افراد درگذشته به زمین برگشته تا از آن‌ها خبر بگیرند. برای همین با آتش افروزی آن‌ها را به خانه‌های خود دعوت و با پوشیدن لباس نو و خانه تکانی و سوزاندن لوازم کهنه در آتش به استقبال آنان می‌رفته‌اند. اتفاقی که آن را موجب خوشنودی فروهر می‌دانسته‌اند.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری نیز مانند هر مراسم و هر جشنی آداب و رسوم خاص خودش را دارد. آداب و رسومی که در هر منطقه‌ای با توجه به شرایط موجود، آداب ویژه آنجا را نیز دارد. از مهم‌ترین آداب چهارشنبه سوری که در بیشتر آیین‌ها و مراسم ایرانیان وجود دارد، بازدید از بزرگ‌ترهای خانواده است. کوچکترها به دیدار بزرگ‌ترها می‌روند و با تبریک گفتن به آن‌ها و تازه کردن دیدار، آماده جشن سال نو می‌شوند‌.

خانه تکانی و برپایی آتش

قبل از چهارشنبه سوری مردم معمولا خانه تکانی را شروع می‌کنند که یکی از اهدافش جمع‌آوری وسایل بی مصرف در خانه است. لوازم کهنه‌ای که دیگر به کار کسی نمی‌آید و سوزاندن آن‌ها در آتش یکی از آداب این شب ویژه است‌. آتش برای ایرانیان باستان مقدس بوده و سوزاندن وسایل کهنه و برپا کردن آتش، اتفاقی ویژه در چهارشنبه سوری محسوب می‌شود. ویژگی مهمی که اصلا شاید چهارشنبه سوری برای همین، آن هم چند روز مانده به سال نو برپا می‌شده است.

یکی دیگر از چیزهایی که در اصالت آن شک و تردید وجود دارد، و معمولا گفته می‌شود جملاتی نظیر « سرخی تو از من، زردی من از تو» است که با توجه به مقدس بودن آتش در میان ایرانیان کمی عجیب و نامحترم به نظر می‌رسد. در هر حال یکی دیگر از آداب چهارشنبه سوری گفتن همین جملات در حین پریدن از روی آتش است و آتش بازی و جمع شدن در کنار آن یکی از مهم‌ترین و شاید مهم‌ترین آداب و رسوم این شب باشکوه است.

قاشق زنی

قاشق زنی در این شب نیز یکی دیگر از مراسم ویژه چهارشنبه سوری است. سنتی همسو با آیین هم‌ نوع دوستی ایرانیان با چاشنی حفظ عزت و احترام طرف مقابل. قاشق زنی در ایران باستان به نیت کمک به نیازمندان و برطرف کردن احتیاجات آن‌ها کمی مانده به سال نو انجام می‌شده. تا همه در کنار یکدیگر سال نو را با خوشحالی و رفاه کامل جشن بگیرند.

سنتی که البته این روزها مثل باقی آیین‌های این شب تغییرات بسیاری کرده و صرفا تبدیل به یک نمایش شده است. در قاشق زنی، تمامی افراد و با هر سن و سالی با پوشیدن پوششی که معمولا چادر است به خانه همسایه‌ها و اطرافیان خود می‌روند و با زدن قاشق در کاسه‌ای خالی از آن‌ها طلب گرفتن خوراکی می‌کنند. خوراکی‌هایی که معمولا از همان شیرینی، آجیل‌ها و یا میوه‌هایی است که برای شب عید تهیه کرده‌اند.

کوزه شکستن

مردم برخی شهرهای مرکزی ایران مثل اصفهان و تهران رسم داشتند تا کوزه یا ظرف سفالینی که در طول سال استفاده نکرده‌اند، بشکنند. چون خیال می‌کردند با این کار ارواح خبیثه از خانه بیرون و شانس به آن‌ها رو خواهد کرد. اتفاقی که البته به دلیل کمک به بازار کوزه‌گران و رونق به کسب و کار آن‌ها نیز بوده است.

این سنت که در برخی نقاط دیگر ایران نیز مرسوم است در اهالی خراسان به گونه‌ای دیگر انجام می‌شود. آن‌ها ابتدا یک سکه به نیت دوری از تنگدستی، مقداری نمک به نشانه دوری از شور چشمی و کمی هم زغال برای دوری از سیاه بختی در کوزه ریخته و سپس پس از چرخاندن دور سر اهالی خانه آن را از بام به کوچه می اندازند. تا به این وسیله بدی‌ها را از خود دور کنند.

شال انداختن

این آیین یکی از مراسم تقریبا فراموش شده شب چهارشنبه سوری است. که البته هنوز در برخی شهرهای ایران نظیر زنجان و همدان برگزار می‌شود. این مراسم به این شکل بوده است که جوانان با گره زدن چندین شال به یکدیگر آن را از روزنه دودکش همسایه به داخل فرستاده و از صاحب خانه طلب عیدی می‌کرده‌اند.

عیدی‌ای که از طرف صاحب خانه در گوشه شال ریخته شده و با تکان دادن آن به طرف مقابل می فهمانده که آن را بالا بکشد. جالب است بدانید این عیدی از طرف صاحب خانه به نوعی فال صاحب شال نیز محسوب می‌شده است. چرا که هر عیدی نشانه خاص خودش را داشته است.

انار نشانه تعدد فرزند و برکت

شیرینی نشانه شادی و شیرین کامی

نان نشانه نعمت

گردو نشانه طول عمر

فندق و بادام نشانه مقاومت در برابر مشکلات

سکه نماد سپید بختی و پولدار شدن

کشمش نشانه پربار بودن و… بوده است.

جالب است بدانید که اگر دختری را دوست دارید، در این رسم چهارشنبه سوری می توانید جواب بله را از عروس بگیرید!

خوردن آجیل مشکل گشا

خوردن آنچه در پایان سال در خانه مانده است آن هم در کنار هم یکی از ویژگی‌های مهم چهارشنبه سوری بوده است. گذشتگان ما بر این باور بوده‌اند که دور هم جمع شدن و خوردن باقی مانده کاشت سالیانه در کنار هم باعث دلگرمی و برطرف شدن کدورت‌ها می‌شود. برای همین در این شب در کنار همدیگر دانه‌های بوداده می‌خوردند که به آن آجیل مشکل گشا می‌گفتند.

آب پاشی و آب بازی

در برخی از مناطق ایران و به ویژه در روستاها اهالی برای رفع آفت و خوش یمن بودن در این شب به سمت نهرها و جوی آب‌ها رفته و با پر کردن کوزه‌هایشان، آن را روی دیوار خانه‌ها، وسایل و یا حتی دیگر اهالی می‌ریزند. زیرا معتقدند که با این کار آن‌ها را سلامت و شاد می‌کنند.

چهارشنبه سوری کجا بریم؟

برخی از شهرهای ایران در شب چهارشنبه سوری به جز موارد گفته شده آداب خاص خودشان را نیز دارند. حتی برخی از شهرها نام خاص خودشان را نیز بر این شب نهاده‌اند. برای مثال قزوینی‌ها به آن کوله چهارشنبه، گیلانی‌ها به آن گول گوله چهارشنبه، اصفهانی‌ها به آن چهارشنبه سرخی و کردها به آن چوارشمه کولی می‌گویند. بنابراین جالب است که بداینم برای چهارشنبه سوری کجا بریم که بیشتر خوش بگذره ؟

تهران!

یک رسم قدیمی که در تهران در شب چهارشنبه سوری انجام می‌شده خالی کردن آب حوض بوده است که در آن افراد یکی دو روز مانده به چهارشنبه سوری تمامی ظروف و لباس‌هایی که نیاز به شست و شو داشته آماده کرده و در این آب می‌شستند. سپس با خالی کردن آن با پاکی و تمیزی به استقبال سال نو می‌رفته‌اند. به نظر می رسد در تهران خیلی قرار نیست مراسم چهارشنبه سوری خوش بگذره!حالا جدای از شوخی، اگر اهل تهران هستید، در این آخرین چهارشنبه سوری قرن به اینجاها سربزنید:

• پارک آب و آتش
• بوستان نهج البلاغه
• کوهسار
• دریاچه چیتگر
• بوستان آبشار تهران

چهارشنبه سوری در شیراز و تبریز

در شیراز، علاوه بر روشن کردن آتش، دود کردن اسفند و نمک گرداندن از رسومات است. مردم اعتقاد داشتند که اگر در این شب در آبی که سرچشمه‌اش از مقبره سعدی است، خود را شست و شو دهند سال را در سلامتی کامل سپری خواهند کرد. یا مثلا در تبریز علاوه بر شکستن کوزه‌ها، زنان آینه، شانه و جاروهای جدید خریده و با پریدن از روی نهرها و جوهای آب به اصطلاح بخت خودشان را باز می‌کنند. با رزرو تور شیراز و یا تبریز، چهارشنبه سوری و سیزده به درتان را در کنید.

اگر به تبریز رفتید؛ هنگام پریدن از روی آب این شعر را بخوانید :

آتیل ماتیل چرشنبه بختیم

کردستان در زمان چهارشنبه سوری

در کردستان نیز مردم علاوه بر برافروختن آتش در بالاترین نقطه شهر و رقص و پایکوبی در اطراف آن، تکه‌ای از موهای خود را کوتاه کرده و دور می‌اندازند چرا که بر این باورند درد و مشکلات با این کار از آن‌ها دور شده و از این سال به سال بعد منتقل نمی‌شود. فکر میکنم کردستان و طبیعت زیبایش برای چهارشنبه سوری، بهترین پیشنهاد باشد. البته یک رسم دیگر معروف هم این است که تخم مرغ رنگی را در مشت فردی می گذارند به صورتی که سر این تخم مرغ بیرون باشد. فرد دیگری با تخم مرغ خود به آن ضربه می زند! در اینجا تخم مرغ هر کسی که بشکند بازنده است و باید تخم مرغ رنگی و زیبایی را به فرد مقابل هدیه کند.

یکی دیگر از ویژگی‌های این شب که در شهرهای مختلف ایران تفاوت‌هایی را ایجاد کرده است، خوردن غذاهای محلی هر منطقه در شب چهارشنبه سوری است. برای مثال گیلکی‌ها در این شب، ترشی تره همراه با کته و ماست می‌خورند، زنجانی‌ها شیش انداز در کنار زعفران پلو یا رشته پلو نوش جان می‌کنند، خراسانی‌ها چهار نوع پلو یعنی زرشک پلو، رشته پلو، عدس پلو و ماش پلو رو با هم  ترکیب و نوش جان می‌کنند و…

در آخر

درنهایت مهم‌ترین نکته‌ای که وجود دارد زنده نگه داشتن برخی سنت‌ها و آیین‌هایی است که باید در شب چهارشنبه سوری برگزار شود تا بتوان از آن به عنوان یادگاری که از نیاکان ما به ما رسیده محافظت و پاسداری کرد. سنت‌هایی که همانطور که گفتیم گذشتگان ما برای‌ اجرای‌ هر کدام‌شان دلایل ویژه‌ای نیز داشته‌اند.

سوالات متداول