تاریخ شهر چابهار؛ در دوردست های بهشت گمشده ایران!

چابهار یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران است. این شهر در نزدیکی ساحل خلیج عمان و در ناحیه اقلیمی گرمسیری واقع شده و آب و هوای گرم و خشکی دارد.چابهار در فصول گرم سال، دمای بالای 37 درجه سانتی‌گراد را تجربه می‌کند و در فصل زمستان دما به حداقل ۸ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در طول سال باران اندکی در این منطقه می‌بارد و اکثراً بارش‌ها در فصل زمستان و بهار رخ می‌دهند. به طور کلی شهر چابهار از آب و هوای گرم و خشکی برخوردار است.اگر به تاریخ شهر چابهار علاقه‌مند هستید، حتما با ما در ادامه این مقاله همراه باشید.

رزرو بلیط هواپیما با سه کلیک خوبه!

پیشینه و پیدایش شهر چابهار

پیشینه تاریخ شهر چابهار به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد. طبق مطالعات باستان‌شناسی، این شهر در دوره‌های پارتیان و ساسانیان با نام «چاه بدر» شناخته می‌شد. این نام احتمالا به خاطر وجود چاه‌های آب شیرین در این منطقه برای آن، انتخاب شده است.

پس از اسلام و در دوران عباسیان، چابهار به دلایل اجتماعی، مذهبی و همینطور اقتصادی به یک شهر روستایی بسیار مهم تبدیل شد. در دوران صفویه شهر چابهار به علت قرار گرفتن در مسیر کاروان‌های ایران و هند به یک شهر تجاری مهم و بسیار بااهمیت تبدیل شد. همچنین در دوران قاجاریه نیز شهر چابهار به عنوان مرکزی برای نگهداری از جنگل‌ها و فراوری چوب استفاده می‌شد.

در دهه ۱۹۷۰ از تاریخ شهر چابهار، این شهر به عنوان یکی از بنادر مهم جنوب ایران بخصوص برای صادرات نفت، مس، گاز طبیعی و محصولات کشاورزی و دامداری بسیار رونق گرفت با توسعه بازار خارجی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی این شهر به یک شهرک صنعتی فعال تبدیل شد و صنایعی همچون معدن، فولاد، پالایشگاه نفت و شیمیایی و… در آن جای گرفتند.

شهر چابهار در دوره قاجار

همانطور که بالاتر نیز در متن به آن اشاره شد، شهر چابهار در دوره قاجاریه به عنوان یکی از شهرهای مهم و استراتژیک در استان سیستان و بلوچستان شناخته می‌شد. در آن دوران چابهار به لحاظ جغرافیایی، اقتصادی و همینطور فرهنگی در ارتباط نزدیک با هندوستان و کراتچی قرار داشت. بنابراین تجارت بین‌المللی، تبادل فرهنگی و اقتصادی بین دو کشور در شهر چابهار بسیار رونق داشت.

در این دوره از تاریخ شهر چابهار، این شهر به دلیل قرار گرفتن در مسیر مهم جاده ابریشم و به دلیل داشتن بنادر که باعث شده بود، مکانی مناسب برای تجارت و صادرات باشد، بسیار توسعه یافت. در این شهر مساجد، کاروانسراها، قصرها و بناهای دیگری نیز ساخته شد که تا به امروز نشانه‌های ارزشمند تاریخی این شهر تلقی می‌شوند.

شهر چابهار در دوره صفویه

در دوره صفویه شهر چابهار که در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد از جمله مراکز تجاری بسیار مهم جنوب شرقی ایران بود. این شهر در زمان صفویه به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه خود در جاده‌های بازرگانی تجاری و مسیرهای نقل و انتقال کالاها از طریق دریای عمان به پنجره‌های جنوب شرقی ایران بخصوص به مناطقی همچون هندوستان، آفریقا و عربستان اهمیت زیادی

داشت.

در این دوره از تاریخ شهر چابهار، این شهر به عنوان مرکزی برای تجارت عبوری و صادرات محصولاتی همچون پنبه، ادویه، انواع مرغ، گوشت، پوست، موم، عروسک، زعفران، نمک و … شناخته می‌شد. به طور کلی شهر چابهار در دوره صفویه به عنوان یکی از مهم‌ترین نقاط اقتصادی و تجاری جنوب شرقی ایران به حساب می‌آمد.

تحولات و وقایع مهم تاریخی در چابهار

شهر چابهار به عنوان یکی از مهم‌ترین بنادر کشور همیشه در تاریخ ایران نقش بسیار مهمی داشته است. در طول تاریخ بسیاری از وقایع مهم در این شهر رخ داده است که در زیر به برخی از تحولات و وقایع تاریخی در تاریخ شهر چابهار اشاره خواهیم کرد:

• در قرن هفتم میلادی چابهار به عنوان پایگاهی نظامی برای حکومت‌های مختلف در منطقه مورد استفاده قرار گرفت.
• در قرن هشتم میلادی بندر چابهار برای مدتی به دست نیروهای عرب درگیر با بخشی از خراسان درآمد.
• در دوره صفویه چابهار به عنوان بندر ورودی برای تجارت و ارتباطات با هند به کار گرفته شد.
• در دوره قاجاریه شهر چابهار به دلیل موقعیت استراتژیک خود در جنوب شرق ایران و به عنوان بندری برای صادرات محصولات زمینی به هند و همینطور جنوب شرق آسیا رونق بسیار گرفت. همچنین مسجد جامع چابهار و بستر سنگی که در آن قرار دارد، نشانه‌های مهمی از این دوران هستند
• در دوره معاصر، با بهره‌برداری از توسعه بندر و فرودگاه چابهار به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری و صنعتی در جنوب ایران شناخته شده است.
• در سال ۱۳۹۸ منطقه چابهار بر اثر زلزله شدیدی که به آن ضربه زده بود، خسارات بسیاری را به دنبال داشت.

در کل باتوجه به رویدادهایی که در تاریخ شهر چابهار ثبت شده است، این شهر به عنوان یکی از پایگاه‌های اساسی اقتصادی و نظامی در جنوب شرق ایران در طول تاریخ دارای اهمیت بسیار زیادی بوده است.

فرهنگ شهر چابهار

فرهنگ شهر چابهار که در جنوب کشور واقع شده است، به دلیل تاریخچه طولانی و متنوعش با پویایی‌ها و تغییرات بسیاری روبرو بوده است.

زبان مردم چابهار بلوچی است که به عنوان یکی از زبانهای بومی در این منطقه صحبت می‌شود. در این شهر فرهنگ بلوچی که شامل مراسمات خاص، آداب و رسوم متنوع، موسیقی و هنرهای محلی است، بسیار قدیمی و پرافتخار است.

بیشتر اهالی چابهار به دین اسلام پایبندند و مسجدهای زیادی در این شهر وجود دارد که از نظر معماری و تزئینات آنها بسیار زیبا و چشم‌نواز هستند.
در ضمن دیدنی‌های مذهبی و تاریخی مانند آرامگاه شیخ عبدالحمید و آرامگاه دادویه هم به لیست جاذبه‌های گردشگری تاریخ شهر چابهار اضافه می‌شوند.

آداب و رسوم مردمان چابهار

آداب و رسوم و سوغات این شهر که دارای فرهنگ و تمدن بلوچی است، به شرح زیر است:

-در برخی مناطق چابهار طبق سنت بلوچی، خانم‌ها از سرپوش شال بلوچی برای پوشش خود استفاده می‌کنند.

در زمان عروسی‌ها، سنت دارایی دادن به عروس و نیز جشن پاک کردن مزارع از سنگ و خار وجود دارد. در برخی مناسبت‌ها از جمله عید سعید فطر، عید قربان، بازارهای محلی در چابهار تشکیل می‌شوند و افراد به خرید انواع سوغات محلی می‌پردازند.

در این شهر، مردم در موسیقی و رقص بسیار ماهر هستند و برخی از رقص‌های بلوچی جذابیت بسیار زیادی دارند.

سوغات شهر چابهار

سوغات اصلی شهر چابهار محصولات دریایی هستند. ماهی‌های تازه و خشک شده، کرم‌های ماهی، کنسرو ماهی و صدف‌های چابهار به عنوان سوغات پر طرفدار فرهنگ شهر چابهار شناخته می‌شوند.

نبات نیز یکی از شیرینی‌های سنتی بلوچی است که در چابهار تولید و بسیار به فروش می‌رسند.

لپتوب (Laptap) یکی دیگر از سوغات معروف این شهر است که از نان، گوشت، سیر و فلفل تشکیل شده است.

قهوه بلوچی، با طعمی مختصر و رایحه‌ای خاص، سوغات دیگری است که در چابهار تولید و بسیار محبوب است.

جاذبه‌های تاریخی شهر چابهار

شهر چابهار پتانسیل‌های تاریخی و فرهنگی بسیار زیادی دارد که به همه گردشگران پیشنهاد می‌شود که از آن دیدن کنند. این شهر دارای جاذبه‌های تاریخی منحصر به فردی بسیاری است که در این قسمت از مقاله به معرفی برخی از آنها خواهیم پرداخت.

قلعه چابهار (پرتغالی‌ها): یکی از جاذبه‌های مهم و مشهور در تاریخ شهر چابهار، قلعه چابهار یا پرتغالی‌ها می‌باشد که در سال ۳۵۰ هجری شمسی ساخته شده است و در ۵ کیلومتری شمال غربی این شهر و در روستای «تیس» قرار دارد؛ که همین دلیل برخی به آن قلعه تیس نیز می‌گویند. پرتغالی‌ها دوره‌ای که برای استعمار به جزایر و سواحل جنوبی ایران آمده بودند، این قلعه‌ها را ساختند تا در مقابل شورش‌ها و حملات احتمالی محلی‌ها، بتوانند از آنان محافظت کنند.

مسجد جامع چابهار: این مسجد در دهه ۱۳۶۰ هجری شمسی ساخته شده و یکی از مهمترین مساجد شهر چابهار است.

آبشار نوک آباد: این آبشار در حاشیه‌ جنوبی شهر چابهار و در فاصله ۵ کیلومتری از آن قرار دارد. این آبشار با فراوانی آب به عنوان یک جاذبه طبیعی، تاریخی و تفریحی بسیار محبوب بین مردم شهر شناخته شده است.

مجموعه روستایی نوک آباد: این مجموعه شامل زیرساخت‌های گردشگری مثل مهمانسرا، رستوران، سالن اجتماعات و… است که در منطقه آبشار نوک آباد واقع شده است.

بنای قدیمی خانه‌های شهری: شاید این مورد برایتان کمی عجیب به نظر برسد؛ اما در شهر چابهار بناهای قدیمی خانه‌های شهری به شکلی منحصر به فرد به نمایش گذاشته شده‌اند که نشانگر هنر و صنعت معماری قدیمی و سنتی این شهر است.

بقاع متبرکه: شهر چابهار دارای بسیاری از بقاع متبرکه است که محبوبیت خاصی نزد ساکنان این شهر دارند. از جمله این بقاع متبرکه می‌توان به حرم مطهر حضرت امام زین العابدین (ع) و مسجد جامع رضا محمدی، مسجد جمکران آرامگاه استاد میرزا حسن خان سلطان آبادی و … اشاره کرد.

دریاچه هامون: دریاچه هامون در شمال چابهار قرار دارد که به عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین دریاچه‌های ایران شناخته شده است. دریاچه هامون جاذبه تاریخی گردشگری بسیار مهمی برای شهر چابهار محسوب می‌شود. این دریاچه پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، سومین دریاچه پهناور ایران است.

پارک نوبهار: پارک نوبهار در شهر چابهار به عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی این شهر شناخته شده است. در این پارک شما می‌توانید از فضای سبز و آرام طبیعت آن نهایت لذت را ببرید.

قلعه جهان‌نما: قلعه جهان نما در شمال شرقی شهر چابهار قرار دارد و یکی از مهمترین و معروف‌ترین جاذبه‌های تاریخی این شهر تلقی می‌شود. این قلعه در دوره صفویه برای نظارت بر مناطق مرزی ساخته شده و امروزه یکی از جاذبه های تاریخی فرهنگی شهر چابهار به حساب می‌آید.

مشاهیر شهر چابهار

فرهنگ شهر چابهار همانند نقاط دیگر ایران از قدمت طولانی برخوردار است و همین امر گواه این است که مشاهیر تاریخی، هنری صاحب نام زیادی در طول تاریخ شهر چابهار در این شهر حضور داشتند که در این قسمت به معرفی برخی از آنان می‌پردازیم:

میرچکی: یکی از شخصیت‌های معروف تاریخی چابهار که در دوره قاجاریه بسیار فعال بود و همچنین از مشهورترین صادرکنندگان عنبر و زعفران در این شهر به حساب می‌آمد.

علی خان (معروف به علی خان دروازه ساز): در دوره قاجاریه شهر چابهار، علی خان از افراد مهم و مشهور در زمینه‌ی ساخت و ساز بود و به عنوان دروازه ساز این شهر شناخته می‌شد.

شیخ یوسف: این شخصیت تاریخی نیز در دوره قاجاریه در حوزه فقه و علمای دینی فعالیت داشت و به یکی از بزرگان تاریخی و تأثیرگذار در زمان خود تبدیل شد.

جان مالک: مؤسس و مدیر عامل شرکت مالک ایران، که با تأسیس راه‌های جاده‌ای در منطقه تأثیرات بسیار زیادی بر روی اقتصاد و توسعه شهر چابهار داشت.

محمد علی پورناظری: یکی از مشهورترین شاعران بلوچی است که در دوره قاجاریه و در شهر چابهار فعالیت می‌کرد. او به عنوان شاعر لایق ایران شناخته می‌شود.

وضعیت کنونی شهر چابهار

شهر چابهار در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و در شمال خلیج مکران قرار گرفته است. 

اقتصاد چابهار بیشتر بر پایه کشاورزی، شیلات، صنایع دستی و تولیدات معدنی استوار است. از جمله صنایع دستی محبوب در این منطقه قالیبافی، خرسندنمایی، سفالگری، چوب کاری و حصیر بافی است.

بر اساس آخرین آمار رسمی در سال 1395 جمعیت شهر چابهار حدود ۱۹۳۹۶۰ نفر بوده است.

سخن پایانی

تاریخ شهر چابهار، قدمت طولانی و بسیار ارزشمندی برای کشور دارد. همینطور مردم چابهار که با مهمانان خود رفتار بسیار محترمانه و خوش برخوردی دارند؛ شاید بدلیل نزدیکی به مرز پاکستان و دریای عمان و اینکه بخشی از مسیر حج به سمت مکه در جنوب شرقی ایران از این شهر رد می‌شود، از چابهار به عنوان شهری بسیار مهمان‌پذیر و خونگرم برای تمامی نژادها، فرهنگ‌ها و سلایق یاد می‌شود. 

در این مقاله سعی شد که شما را با فرهنگ شهر چابهار و قدمت طولانی آن و همینطور جاذبه‌های تاریخی آن آشنا کنیم.