گنبد علویان همدان؛ تماشای ظرافت در معماری سلجوقی

همدان شهری است پر از دیدنی‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی. بخش قابل‌توجهی از جاذبه‌های این شهر را در بناهای تاریخی آن می‌توان جستجو کرد. یکی از این بناها گنبد علویان همدان است که اعتباری مذهبی هم دارد. در این مقاله قصد داریم شما را با تاریخچه مختصر این بنا، معماری ستودنی و ظریف آن، جاهای دیدنی اطراف آن و همینطور مکان‌هایی مناسب برای صرف غذا در نزدیکی آن آشنا کنیم. 

فرصت رزرو بلیط هواپیما از سه کلیک را از دست ندید

تاریخچه گنبد علویان

گنبد علویان بنایی است که در اواخر دوره سلجوقیان (قرن ۶ هجری) ساخته و بارها مرمت شده است. این ساختمان محلی برای برگزاری مراسم مذهبی خاندان علویان به حساب می‌آمد. گذر زمان این بنا را رو به خرابی برده بود. اداره کل باستان‌شناسی در دوران پهلوی طی اقدامی جدی برای بازسازی این بنا و جلوگیری از تخریب تدریجی آن، در سال ۱۳۱۷ به مرمت آن پرداخت. در پی آن اقدام، سقفی که اکنون بدون گنبد است، با چوب پوشانده شد. 

گنبد علویان از آنجایی‌که پایگاهی مذهبی برای مردمان زمان خودش بود، اکنون نمایان‌گر پیشینه اعتقادی و باورهای مردم این خطه است. تا مدتی پیش، این بنا محوطه مشترکی با دبستانی کوچک داشت. اما در حال حاضر شرایط بهتری برای بازدید و نگه‌داری اصالت بنا بر آن حاکم است. 

معماری گنبد علویان

 گنبد علویان با معماری پر ابهت دوران اسلامی، نمادی از باورها و اعتقادات مردم از زمان سلجوقیان است. این بنا در چهارباغ علویان و نزدیک به تپه هگمتانه قرار دارد. در معماری این اثر، طرح‌ها و گچ‌بری‌هایی با جزئیات پیچیده به کار رفته است. بخش قابل‌توجهی از این طرح‌ها، گل‌‌ها و آیات قرآن به فرم لانه‌زنبوری است؛ طرح‌هایی که بر دیواره‌های شبستان و برج‌های این گنبد ثبت شده است. نام این گنبد به ارادت مردم به خاندان علی امام اول شیعیان برمی‌گردد. قسمت دیگر گنبد علویان، سردابی است که دو تن از بزرگان خاندان علویان را در آن به خاک سپرده‌اند. معماری گنبد علویان را می‌توان به گنبد سرخ مراغه تشبیه کرد. این بنا ازجمله آثار خوش‌ساخت هنر گچ‌بری و آجرکاری است. فضای سبز  مناسبی هم در اطراف این بنا فراهم شده‌است که برای استراحت می‌توان در آن وقت گذراند.

حتما با دیدن تصاویر این گنبد یا بازدید از این بنا از خود می‌پرسید «پس گنبدش کجاست؟». سوال به‌جایی است. وقتی این بنا در دوران سلجوقی ساخته شد، تا سال‌ها پس از آن گنبدی هم بر بالای آن خودنمایی می‌کرد. اما گنبد ماندگار نشد و به مرور زمان از بین رفت. اگرچه گنبد علویان اکنون سقفی مسطح دارد، اما همچنان در عین سادگی پرابهت و اصیل است.

بگذارید کمی از ابعاد و اجزای این بنا بگوییم. ارتفاع ساختمان گنبد علویان ۱۱ متر است؛ برج‌های آن حدود یک متر قطر دارند و آجرهای سفالی آن دیدنی است. در چهار طرف آن، چهار برج به چشم می‌خورد که هر یک دارای پنج طاق‌نمای فرورفته مثلثی است؛ برج‌هایی با ارتفاع ۵/۹ متر و با قطر ۲ متر. بخش شمالی این بنا، طاق‌نمایی به ارتفاع ۱۰ متر دارد که قابی مستطیل‌شکل در آن برجسته است. ورودی بنا، پله‌ای سنگی با دری چوبی دارد. همچنین با نقش‌برجسته‌های زیبایش، طاق‌نمایی جناغی به ارتفاع ۴۰ متر دارد. علاوه بر این، قابی مستطیل‌شکل نقش‌هایی گچ‌بری‌شده به شکل گل و بوته را محصور کرده است. بیرون این کادر مستطیلی، آیات قرآن به خط کوفی حک شده است. طاق نمای جناقی موجود در قسمت شمالی این بنا، ۱۰ متر ارتفاع و ۵.۵ متر عرض دارد و قاب مستطیل شکل درون آن، ارتفاعش ۶/۵ و ۹/۳ متر است.  

با پیمودن چند پله از درون محراب، به سردابی که در زیرزمین گنبد علویان قرار دارد می‌رسید. در این سرداب ۶ اتاقک وجود دارد که در معماری هر کدام از طاق جناغی استفاده شده است. قبرهای ساخته‌شده در این سرداب، با آجرهای فیروزه‌ای تزئین شده‌است. نور از خلال پنجره‌هایی در سقف به درون راه می‌یابد. از بیرون با هفت پله به داخل شبستان می‌توان راه یافت. شبستان این بنا، دو متر از زمین‌های اطرافش بالاتر است. در کنج شبستان طاقچه‌ها و طاق‌نماهایی وجود دارد که با طرح‌های زیبایی گچ‌بری شده است. این گچ‌بری‌ها در محراب هم دیده می‌شود. 

توصیه‌هایی برای بازدید از گنبد علویان

گنبد علویان را می‌توان در تمامی فصل‌های سال دید. اما بهترین زمان بازدید از آن، بهار و تابستان است. هر چه از بهار به سمت تابستان می‌رویم، هوای همدان مطبوع‌تر می‌شود. در کنار این گنبد می‌توانید از باقی جاهای دیدنی همدان هم بازدید کنید. علاوه بر روز، در شب با نما و حال و هوایی متفاوت از این بنا مواجه می‌شوید. در زمستان اگرچه شهر برف‌پوش می‌شود، اما همین رنگ سفید، جلوه متفاوتی به آثار دیدنی شهر می‌دهد. لازم است بدانید که معمولا از ساعت ۹ تا ۱۷ امکان بازدید از این مکان وجود دارد. 

رزرو هتل 5ستاره با سه کلیک خوبه

دسترسی‌ها به گنبد علویان

گنبد علویان همدان در چهارباغ علویان و حوالی امامزاده عبدالله و میدان القضات قرار دارد. خیابان باباطاهر در سمت جنوبی آن و خیابان اکباتان در شرق آن است. از آنجایی‌که این بنا به دیگر جاهای دیدنی همدان هم نزدیک است، همیشه در سفر به این شهر گزینه‌ای اصلی به حساب می‌آید. البته معماری جذاب آن باعث چنین توجهی شده است.

جاهای دیدنی اطراف گنبد علویان

اگر چند روز از تعطیلات خود را به گشتن در همدان اختصاص داده باشید هیچ‌وقت گزینه برای بازدید کم نمی‌آورید. پس از دیدن گنبد علویان، گزینه‌های دیگری هم برای ادامه سفر خود دارید. تعدادی از این دیدنی‌ها که فاصله چندانی با گنبد ندارند را در ادامه معرفی می‌کنیم. 

آرامگاه بوعلی سینا

مشاهیر یک کشور همواره موردتوجه گردشگران بوده‌اند. یکی از این مشاهیر در طب و حکمت، بوعلی سینا است که اصالتی همدانی ندارد. او در این شهر زیست و همین‌جا به خاک سپرده شد. حالا آرامگاه او تبدیل به عمارتی دیدنی و موزه‌ای آموزنده شده است. برای بازدید از این بنا لازم است به میدان بوعلی سینا، در نزدیکی گنبد علویان همدان بروید. 

تپه هگمتانه

مهم‌ترین مجموعه تاریخی همدان، محل شهر قدیمی هگمتانه، در نزدیکی گنبد علویان همدان است. در هگمتانه، تاریخ باستان را از زمان مادها تا ساسانیان مرور می‌کنید و با معماری حیرت‌انگیز آن دوران روبه‌رو می‌شوید. شما می‌توانید برای بازدید از موزه هگمتانه و لوح‌ها و ظروف کشف‌شده در آن، کلیساهای دیدنی و قسمت‌هایی از شهر منظم دیاکو- پادشاه مادها- به میدان اکباتان بروید. 

آرامگاه باباطاهر

ز دست دیده و دل هر دو فریاد! حکایت زیبایی‌های همدان است که پس از یک بار بازدید از آن‌ها، زیارت آن‌ها، تماشای باحوصله و دقیق ‌آن‌ها، ممکن است دل‌تان همیشه به یاد آن‌ها بتپد. دوبیتی‌سرای خفته در خاک همدان، باباطاهر عریان، آرامگاهی در نزدیکی گنبد علویان همدان دارد. این پایگاه علاقه‌مندان به ادبیات، با عمارتی زیبا و محوطه‌ای سبز، در میدان باباطاهر ساخته شده است.

شیرسنگی

مجسمه شیرسنگی در میدان سنگ شیر همدان یکی از دو مجسمه‌ همسانی است که از گذشته به جای مانده است. این مجسمه هم داستان‌های گوناگونی دارد؛‌ یکی از این داستان‌ها، طلسمی است که برای دفع سرمای سوزناک همدان با ساختن این مجسمه ایجاد شده است. 

استر و مردخای

آرامگاه دو تن از افراد تاثیرگذار قوم یهود در زمان خشایارشاه، در نزدیکی موزه مفاخر و مشاهیر واقع شده است. این بنا، از تقدس بالایی نزد یهودیان جهان برخوردار است. استر، ملکه دربار شاه ایران، نقشی مهم در پیش‌گیری از کشتار عده کثیری از یهودیان دوران خودش داشته است. 

برج قربان

برج قربان همدان بنایی است در نزدیکی گنبد علویان که معماری ساده و منظمی دارد. بازدید از آن زمان زیادی از شما نمی‌گیرد. این برج، معماری ویژه‌ای در گنبد دوپوسته‌ای خود دارد و در سرداب آن قبری هم پیدا شده است. 

رستوران‌های اطراف گنبد علویان همدان

همدان از آنجایی که سال‌ها است از قطب‌های مهم گردشگری ایران به حساب می‌آید، امکانات رفاهی گوناگونی در آن برای مسافران فراهم شده. تعدادی از رستوران‌های خوش‌کیفیت همدان در حوالی گنبد علویان همدان آماده ارائه خدمت و پذیرایی از شما است. در ادامه گزینه‌هایی را به شما پیشنهاد می‌دهیم:

• رستوران شبان: واقع در حوالی میدان عین‌القضات
• چلوکبابی باباطاهر: واقع در بلوار علویان
• کافه رستوران سنتی سیزان: واقع در نزدیکی خیابان باباطاهر؛ بین میدان امام خمینی و میدان امامزاده عبدالله
• سفره‌خانه سنتی خان‌بابا: واقع در حوالی میدان باباطاهر
• چلوکبابی باستان: واقع در نزدیکی میدان امام خمینی
• رستوران سنتی هزاردستان: واقع در خیابان خبرنگار
• کبابی گلپایگانی: واقع در حوالی میدان امامزاده عبدالله

جمع‌بندی

در این مقاله پس از مرور تاریخچه‌ای مختصر از ساخت این بنا، به جزئیات معماری آن پرداختیم که حاکی از ظرافت و دقت به‌کاررفته در ساخت این اثر بود. پس از آن نکاتی درباره بهترین زمان بازدید از این مکان گفتیم و در ادامه، جاهای دیدنی اطراف گنبد علویان را معرفی کردیم. همچنین تعدادی از بهترین مکان‌ها برای صرف غذا در بین زمان‌های بازدید را نام بردیم. اگر قصد دارید چند گزینه برای بازدید در شهر همدان انتخاب کنید، گنبد علویان در قسمت بالایی لیست پیشنهادی ما قرار دارد.

رزرو تور ارزان فقط با سه کلیک خوبه