نمای با شکوه فرهنگ بومی بندرعباس

اگر از عشاق موسیقی بپرسید که درمیان فرهنگ‌های متفاوت کشور، کدام نوع موسیقی بیش از همه جذاب‌تر است و اعضای بدن را به حرکات موزون و هماهنگ وادارمی‌کند، بدون شک نام بندرعباس را از  قلم نمی‌اندازند. البته این موضوع همه ی فرهنگ بومی بندرعباس نیست و این شهر جذاب با تنوع فرهنگی فراوان همچون خلیج فارس، مروارید‌های قدیمی زیادی از جنس اقلیم گرم جنوب برای ارائه‌دارد. در ادامه با ما همراه باشید تا با فرهنگ بومی بندرعباس آشناگردید.( شاید در همین جا عاشق این شهر شدید و بلیط هواپیما بندرعباس را رزرو کردید!)

بندرعباس دقیقا کجاست؟

بندرعباس در شمال تنگه هرمز و در مجاورت خلیج فارس و دریای عمان با ارتفاع ۱۰ متر از سطح دریا واقع شده‌است. آب‌وهوای این بندر گرم و مرطوب است و تعادل میان دو فصل گرم طولانی و زمستانی معتدل و کوتاه برقراراست. بندرعباس از ۳ بخش به نام‌های «مرکزی»، «تخت»، «قلعه‌قاضی»، ۴ شهر و ۱۱ دهستان تشکیل شده‌است.

فرهنگ بومی بندرعباس یا گمبرون ؟

طبق روایات تاریخی شاه عباس اول صفوی توانست پرتغالی‌ها را که در این بندر لنگرانداخته‌بودند، شکست‌دهد. پرتغالی‌ها ابتدا با لوای تاجر وارد بندرعباس شدند و سپس آن را اشغال‌کردند. پس از آزادسازی و پایان اشغال بندرعباس بود که به افتخار شاه عباس صفوی نام شهر از بندر گمبرون به بندرعباس تغییریافت.

چه مرواریدها که در این بندر یافت می‌شود

منابع عظیم نفتی، صیادی و صید مروارید، نقطه اتکای حمل‌ونقل کالا و سرمایه در اشکال مختلف، دستاوردهای بزرگی در استان هرمزگان است و بندرعباس را به منطقه ویژه اقتصادی معادن، فلزات و کشتی‌سازی تبدیل کرده‌است. این شهر علاوه بر جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعت خاص مناطق گرمسیری و ساحلی، دارای صنایع دستی با ارزش محلی است. با وجود صنایع سنگین نفتی و بندر بزرگی همچون شهید رجایی صنایع دستی و هنرهای محلی قدیمی‎‌ترین و برجسته‌ترین صنایع خلاق در شهر هستند و شامل سه دسته صنایع عملی و دریایی، پوشاک محلی و آلات موسیقی محلی هستند. برای بندرعباس، صنعت هنر و صنایع دستی بخش مهمی از اقتصاد این شهر است که گردش مالی سالانه حدود ۲ میلیون دلار و صادرات نزدیک به ۱.۵ میلیون دلار و همچنین ایجاد ۸۰۰۰ فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم در حوزه‌های مختلف را دارد.

متنوع به سبک لندن

مردم هرمزگان و اهالی بندرعباس از نظر نژاد به چند دسته تقسیم می‌شوند: سفیدپوستان از نژاد آریایی‌های مهاجر، اعراب و بومیان آسیایی و مهاجران سیاه‌پوست از آفریقا و سواحل عربستان. بیشتر مردم به در این بندر فارسی صحبت می‌کنند که به بندری معروف‌هستند. در گویش خاص این مردم چند واژه عربی، بلوچی، اچمی و انگلیسی وجود‌دارد. البته مردم برخی از مناطق استان به زبان عربی و گویش محلی خود صحبت می‌کنند و اکثر آنها پیرو مذاهب شیعه و سنی (شافعی) هستند.

مامن نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌ها

هرساله نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های زیادی در سطوح محلی، ملی و بین‌المللی برگزارمی‌شود. بسیاری از آثار هنری و صنایع دستی ایجاد‌شده توسط سازندگان و دانش‌آموزان محلی به نمایشگاه‌ها ارسال می‌شوند. بندرعباس با ارائه فرصتی برای طراحان جوان برای به نمایش گذاشتن آثار خود، نسل جدیدی از هنرمندان را تشویق می‌کند تا از تداوم سنت‌های مربوط به صنایع دستی اطمینان حاصل‌کنند. همچنین بندرعباس برای تضمین تداوم رشد این بخش، میزبان نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی و جشنواره جهانی خلیج فارس است. این رویدادها به دنبال به اشتراک گذاشتن صنایع دستی، تجربیات و دستاوردهای هنرمندان و کارشناسان بندرعباسبا دیگر نقاط جهان و افزایش مشارکت زنان در توسعه اقتصاد است.

آیین ترسناکی به نام زار

زار جالب‌ترین و شاید ترسناک ترین مراسم آیینی در بندرعباس باشد. معتقدان به این سنت قدیمی مدعی هستند که برخی از انسان‌ها توسط نیروهای نامرئی به نام باد تسخیر شده‌اند. این آیین برای معالجه و راهاشدن همین افراد به اصطلاح تسخیرشده انجام می‌شود. گفتنی‌است که وقتی فردی مشکوک به تسخیراست، باید وی را هفت روز در قرنطینه نگه‌دارند. البته مهم‌ترین بخش این مراسم موسیقی و آوازی است که می‌خوانند و سازهایی که می‌نوازند تا باد را از کالبد فرد خارج‌کنند. به اذعان یکی از رهبران این مراسم، این بادها با موسیقی پیوند می‌خورند و این امر باعث می‌شود که ذات بادها به مرور  شناسایی‌شود.موسیقی در این آئین نوعی روان درمانی است. عرصه موسیقی چه از نظر نوع، ساز و آهنگ و ملودی با سایر انواع موسیقی بنادر جنوب کاملاً متفاوت است. ( شاید این آیین، قسمت ترسناک و مرموز فرهنگ بومی بندرعباس است!)

تجسم اصالت در پوشش بومی

از روسری و لباس گرفته تا انواع‌واقسام زیورآلات در پوشش محلی مردم بندرعباس استفاده می‌شود. در ادامه پوشش‌های بومی مردانه و زنانه عبارتند‌از:

پوشش بومی زنان بندرعباس

پوشش زنان بندرعباس به پیراهن‌های بلند و گشاد عربی شباهت فراوانی دارد و در بافت آن‌ها رنگ‌های روشن آبی، بنفش، صورتی و سبز با طرح‌های خاص و زیورآالات طلایی به کارمی‌رود. این سبک از پوشش تمامیت بدن از مچ پا تا موی سر را از نظر پنهان می‌کند و جدای از این آیتم‌ها، برقع هم حالت تزییناتی و هم دینی به منظور حفظ حجاب دارد، به عنوان معروف‌ترین سبک پوشش زنان جنوبی در بندرعباس محسوب می‌شود. به معنای دقیق‌تر باید از برقع به ‌عنوان یک نقاب که فضای صورت را جدای از چشم‌ها می‌پوشاند، نام‌برد. درکنار برقع باید از اورنی هم نام‌برد که یک نوع دامن محلی محسوب می‌شود و معمولاً با نخ‌های طلایی و نقره‌ای و با طرح‌ گل‌های ریز و درشت، گلدوزی و تزئین می‌شود.

درساخت اورنی از پارچه حریر استفاده‌شده و معمولاً از رنگ‌های شاد و جیغ مانند قرمز نارنجی و زرشکی در ساخت آن‌ها استفاده می‌شود. خاطرنشان می‌شود که این نوع پوشش بیشتر در میان دختران کم سن‌وسال بندرعباسی مرسوم‌است.

پوشش بومی مردان بندرعباس

دو اصل اساسی در پوشش بومی مردان بندرعباس قابل مشاهده‌است که اولین آن تمیزبودن و پاکیزگی لباس و دومین آن جدا بودن لباس پلوخوری از پوشش محلی برای کاراست که به آن کندوره می‌گویند. همان لباس معروفی که همه ما به تن ملوانان صیادان و ناخدا های جنوب کشورمی‌بینیم کندوره نام‌دارد و جدای از آن لباس پلوخوری برای مردان معمولاً به رنگ سفید با پارچه حریر یا ململ نازک درجه یک است که بنا به فراخور فصلی تغییرمی‌کرد. برای مثال در زمستان ملوانان از پارچه‌های کلفت رنگی و راه راه استفاده می‌کنند. درکنار این موارد می‌توان در پوشش بومی مردان بندرعباس کلاه، لنگ، قبا، پیراهن، ژاکت، شال گردن، نعلین، گیوه و دستمال یافت.

زیبایی های فرهنگ بومی بندرعباس که باید بخرید!

همانگونه که در قسمت‌های قبل مشاهده‌شد بخش وسیعی از اقتصاد بومی بندرعباس وابسته به صنایع دستی این کلانشهر است که درادامه مهم‌ترین آنها عبارتنداز:

چنته

زنان بندرعباسی چیزهای زیادی برای روکردن در چنته دارند و اوج ترکیب رنگ‌ها با صدف‌های دریایی و منگوله‌ها را در اشکال مختلف هندسی می‌توان در چنته بندرعباسی یافت که معمولاً برای تزئین کپرها و فروش به توریست‌ها بافته می‌شود.

صنایع دریایی

یکی از تفریحات کودکان در سواحل خلیج فارس جمع‌کردن صدف‌های باقی‌مانده در ساحل است که بار دیگر دستان هنرمند و توانمند زنان بندرعباسی این صدف‌ها را به یکدیگر با نخ ریسمان و تزئینات پیوند‌داده و زیبایی خاصی را همراه با فرصت‌های اقتصادی به عنوان صنایع محلی خلق می‌کنند.

گلابتون دوزی

نام دیگر گلابتون دوزی، زر دوزی است که پیوندی مشترک میان سیستان و بلوچستان و بندرعباس برقرارمی‌کند. در گذشته برای گلابتون دوزی از نخ‌های طلا استفاده می‌شد اما امروزه دیگر نمی‌توان آن نخ‌های نازک از جنس طلا را یافت. با این وجود اما همچنان هنر خلق‌شده بازتابی طلایی رنگ و منحصربه‌فرد را به پیشگاه توریست‌ها تقدیم می‌کند.

بادله دوزی

برای بافت پاچه شلوار زنان جنوبی از طرح‌های گلدوزی‌شده و رنگارنگی با نخ ابریشم استفاده می‌شود که بادله دوزی نام‌دارد و در زمره صنایع دستی بندرعباس قرارمی‌گیرد.

حصیر بافی

هنر مشترک مردم جنوبگان مخصوصاً بندرعباس است که از حصیر بافی برای ساخت هرآنچه که تصورکنید از ظرف تا کلاه استفاده می‌شود و جلوه‌های خیره‌کننده و زیبایی را ارائه می‌کند.

نقطه خوشمزه فرهنگ بومی بندرعباس!!

حالا نوبت به بررسی غذاهای محلی به عنوان خوشمزه‌ترین بخش از فرهنگ بومی بندرعباس می‌رسد. درادامه غذاهای محلی بندرعباس عبارتنداز:

هزاری

دریک کلام باید غذای محلی هزاری را به عنوان یک پلوی ساده و با دستور طبخ راحت معرفی‌کرد. مهم‌ترین مواد اولیه این غذای محبوب بندری، ماهی، برنج، ادویه‌جات، دلمه و پودر لیمو است. بدانید و آگاه باشید که این غذا تنها به دست کدبانوهای بندری و به سبک محلی طبخ می‌شود پس لذت چشیدن آن را فراموش‌نکنید.

برنج دیشو

برای تهیه برنج دیشو از ماهی، برنج و شیره خرما استفاده می‌شود و به همین دلیل به این غذا به عنوان یک وعده متعادل که مخصوص همه مزاج‌ها است، نام‌برده می‌شود. در واقع دلیل استفاده از شیره خرما خنثی‌کردن طبع سرد ماهی است.

بلالیت

بدون هیچ شک‌وتردیدی باید از بلالیت به عنوان شیرین‌ترین غذای محلی بندرعباس و تمام جنوب ایران نام‌برد که بیشتر به عنوان صبحانه یا شام سرومی‌شود و البته مقوی نیز است. جهت تهیه بلالیت از ماکارونی، روغن، هل، شکر، شیره خرما، گلاب و زعفران استفاده می‌شود. به همین دلیل باید از بلالیت به عنوان یک غذای اعیونی جنوبی نام‌برد.

زیبون

با عبور از خوشمزه‌ترین غذای محلی نوبت به معرفی مقوی‌ترین آنها یعنی زیبون می‌رسد. برای تهیه این خوراک محلی از برنج، ماهی سرخ‌شده، پیاز، گوجه‌فرنگی رنده شده و نان محلی به نام توموشی استفاده می‌شود. حتی اگر عاشق غذای دریایی نیستید نیز باز هم زیبون شما را وسوسه می‌کند تا این خوراک محلی را امتحان‌کنید.

هواری

خوراک محلی هواری ترکیبی جادویی و خوشمزه از انواع سبزیجات مانند گیشنیز، ادویه‌جات مختلف و ماهی و میگو است که در کنار ترشی انبه لذتی دو چندان را ارائه می‌دهد. معمولاً در طبخ هواری از ماهی تن یا میگو استفاده می‌شود.

ترشی انبه

محبوب‌ترین نوع از ترشیجاتی که در تمام جنوب ایران و مخصوصاً بندرعباس طرفداران خاص خود را دارد ترشی انبه است که از دو نوع انبه چغاله نارس تهیه می‌شود. اگر عاشق ترشیجات هستید و از شنیدن صدای ملچ ملوچ در دهان خود لذت می‌برید، حتماً یک بسته ترشی انبه را در سفر خود به بندرعباس تهیه‌کنید.

مالوکی

درکنار ترشیجات، شیرینی‌های محلی نیز در بندرعباس پخش می‌شود که مالکی یکی از آن‌ها است و از ماست، تخم مرغ، آرد، خمیرمایه و پودر قند تهیه می‌شود. دستور تهیه مالکی نیز به این صورت است که ابتدا خمیر تهیه می‌شود و بعد از استراحت یک الی دو ساعته به صورت دایره‌ای در روغن داغ و پودر قند سرخ می‌شود.

مهیاوه

 تقریباً در سراسر جنوب ایران از ترکیب خوشمزه مهیاوه و نان استفاده می‌شود. دستور تهیه مهیاوه به این ترتیب است که ماهی ساردین و موتو را پودرکرده و نمک و ادویه به آن اضافه می‌کنند. سپس در یک ظرف دربسته برای مدت چند ماه در فضای باز و زیر آفتاب قرارمی‌دهند. در نهایت بعد از آماده‌شدن، مهیاوه را بر روی نان محلی می‌پاشند و به عنوان شام سرومی‌کنند.

عنکاس

 عنکاس یا ماهی مرکب که به عنوان ساندویچ محلی بندرعباس شناخته می‌شود، با استفاده از ماهی مرکب و ترکیبات آب، شیره خرما، سیب زمینی، پیاز، روغن، ادویه‌جات خاص و فلفل سبز سرخ  و مصرف می‌شود. البته گاهی اوقات در کنار نان محلی و برنج نیز از ماهی مرکب استفاده می‌شود.

موسیقی محلی در فرهنگ بومی بندرعباس

حالا نوبت به بخش قر و فِردار فرهنگ بومی بندرعباس می‌رسد. موسیقی محلی هرمزگان در بندرعباس از دو سبک موسیقی مطربی و جزیرتی تشکیل شده‌است. موسیقی مطربی توسط اعراب عمانی به جنوب ایران راه‌یافته و با سبک‌های محلی ترکیب‌شده و موسیقی که امروز ما با شنیدن آن روح و روان و بدن خود را به صورت هماهنگ به حرکت می‌اندازیم، همان موسیقی مطربی است. اما قضیه موسیقی جزیرتی از این قرار است که در قشم فرم خود را یافت و همچنان با همان سبک‌وسیاق سنتی و قدیمی و بدون هیچ تغییری توسط پیشکسوتان موسیقی در بزرگترین جزیره خلیچ فارس نواخته می‌شود. ناگفته نماند که مهم‌ترین ساز در موسیقی جزیرتی، عود است. اما جدای از این دو سبک بیان‌شده، قدیمی‌ترین موسیقی محلی بندرعباس و استان هرمزگان توسط نوازنده‌های دوره گرد، و با استفاده از ساز و دهل نوااخته می‌شد. درادامه دیگر ابزار ساز و آواز در موسیقی بومی بندرعباس عبارتنداز:

• سورنا (ساز)
• جوره
• کسر
• پیپه
• سما (دف)

سوالات پرتکرار