همه چیز درباره حرم شاه عبدالعظیم؛ قبله‌ تهران 

یکی از زیارتگاه‌های بسیار قدیمی و معروف ایران، حرم شاه عبدالعظیم تهران است. این حرم در شهر ری واقع شده‌است. آرامگاه عبدالعظیم در بین مردم بسیار محبوب و ارجمند است و به قبله‌ تهران مشهور است. مردم زیادی در آنجا با روزهای عید و عزاداری‌های محرم، خاطرات معنوی دارند. علاوه بر این، تاریخچه و معماری حرم در نوع خود جذاب و قابل‌توجه است. به همین دلیل در این مقاله سعی داریم بیشتر با حضرت عبدالعظیم حسنی و حرم او که یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری تهران است، آشنا شویم.

رزرو بلیط هواپیما تهران با سه کلیک خوبه!

 دلیل اهمیت حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران چیست؟ 

شاه‌ عبدالعظیم یکی از عالمان بزرگ شیعه است که جد او با چهار نسل واسطه به امام‌حسن و در نهایت به امام‌علی می‌رسد. او در مدینه متولد شد و بر اساس روایت‌ها، در زمان امامت امام رضا، امام جواد و امام هادی می‌زیسته‌است. عبدالعظیم از دانایان عصر خود بوده و رابطه صمیمی با ائمه شیعه داشته‌است. درباره مرگ او روایات دقیقی در دسترس نیست، برخی اینطور گفته‌اند که او با مرگ طبیعی دار فانی را وداع گفته است و برخی از بزرگان شیعه نیز نقل کرده‌اند احمد بن علی نجاشی در مرگ وی دسته داشته و شاه‌عبدالعظیم را شهید کرده‌است. عبدالعظیم حسنی از معتبرترین راویان شیعه بود که احادیث زیادی را ثبت و به نسل‌های آینده انتقال داد. از آنجا که دوران زندگی‌اش مصادف بود با ظلم و جور بنی‌عباس نسبت به شیعه و شیعیان، مدتی را پنهانی در شهرهای متفاوت سر کرد. 

گفته‌اند که به دستور امام و برای فرار از حکومت بنی‌عباس بود که او از سامرا به ری مهاجرت کرد. البته در روایت‌هایی هم نقل شده‌است که عبدالعظیم حسنی برای زیارت امام‌رضا راهی ایران و در ری ماندگار شد. ایشان یکی از عالمان و شخصیت‌های برجسته‌ زمان خود بوده‌است و هنگام حضور در ری همیشه با مردم ارتباط داشته و به سوال‌هایشان پاسخ می‌داده.

حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران؛ یادگاری از آل‌بویه

 قدیمی‌ترین اثر کشف شده در این حرم مربوط به قرن پنج و دوران سلجوقی می‌شود. این اثر، یک سردر آجری است که در درگاه اصلی حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران جای‌گرفته و روی آن نام بانی یعنی مجدالملک قمی براوستانی حک شده‌است. براوستانی از وزیران برکیارق سلجوقی بود. بر اساس تعدادی از کتب تاریخی این‌گونه دریافت می‌شود که حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران در قرن چهارم قمری و هم‌زمان با سلطنت عضدالدوله دیلمی ساخته شد. با توجه به سبک معماری‌ آنجا می‌توان دریافت که متعلق به دوران تیموریان بوده‌است. ساخت ایوان اصلی نیز برمی‌گردد به قرن دهم قمری و حکومت صفویه. همین طور اکثر بناهای به‌جامانده در حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران مربوط به دوره قاجار است.

حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران؛ نماینده‌ هنر ایرانی 

یکی از مهم‌ترین اطلاعات حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران، معماری آن است. این هنر معماری ایرانی – اسلامی بسیاری از این بناها است که گردشگران بسیاری را از داخل و خارج کشور جذب خود می‌کند. حرم شاه عبدالعظیم تهران نیز از این ویژگی مستثنی نیست؛ این حرم در ابتدا فقط دارای یک صحن و بنای اصلی بود اما در طول زمان، آرام آرام ساختش تکمیل شد. ساختمان اصلی حرم، چهارضلعی و تمام بخش‌های داخلی آن با هنر آینه‌کاری زیباسازی شده‌است. در دوران قاجار معماران و هنرمندان ایرانی تلاش زیادی برای ساخت و زیباسازی حرم شاه‌عبدالعظیم تهران انجام داده‌اند. ساخت درب‌های منبت و خاتم، احداث مناره‌ها و تعمیر ضریح، از دیگر فعالیت‌های قاجاری‌ها برای ساخت حرم بوده‌است. بعد از انقلاب نیز تغییراتی در معماری حرم عبدالعظیم حسنی ایجاد شد؛ تأسیس حوزه علمیه، تأسیس ایوان شرقی و شبستان‌های غربی و جنوبی از جمله اقدامات سال‌های معاصر است.

13 جای دیدنی در حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران

 از آنجا که حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران مربوط به دوران آ‌ل‌بویه می‌شود، این حرم از جذابیت‌های بصری فراوانی برخوردار است. همین جذابیت‌ها سات که آنجا را از یک زیارتگاه صرف به مکانی دیدنی و اثری هنری بدل کرده‌است. اگر اهل عکاسی باشید، بازدید از حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران یک فرصت بی‌نظیر برای شما خواهد بود؛ چراکه می‌توانید عکس‌هایی که نمایانگر هنر و فرهنگ ایرانی است را در آنجا ثبت کنید. در ادامه به برخی از این بخش‌های زیبا و مهم حرم از جمله مدارس علمیه، مساجد، مناره و صحن‌های مجموعه، قبرستان باغ‌های طوطی و باغ جیران و موزه حرم اشاره می‌کنیم. 

گنبد و مناره‌های حرم

گنبد‌ و مناره معمولاً اولین چیزهایی است که نظر شما را به یک زیارتگاه جلب می‌کند. گنبد حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران در زمان شاه طهماسب و به سبب ارادت وی به ایشان ساخته شده‌است. اما این ناصرالدین شاه بود که دستور طلاکاری و نگاشتن آیات قرآن و اشعار را دور تا دور گنبد داده است. مناره‌های آرامگاه شاه عبدالعظیم نیز با استفاده از کاشی‌های فیروزه‌ای، آبی و طلایی که روی آن‌ها نام‌های مذهبی نوشته شده‌است، نماکاری شده. 

ضریح حرم

 آنطور روایت کرده‌اند که حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران تا پیش از شاه طهماسب ضریح نداشت و برای اولین بار یک ضریح چوبی توسط این پادشاه صفوی وقف حرم گردیده‌است. این ضریح تا پادشاهی فتحعلی شاه پابرجا بود اما فتحعلی‌شاه آن را با یک ضریح نقره تعویض کرد. بعدها در هنگام پادشاهی ناصرالدین‌شاه، ضریح مرمت، و بالای سر آن کتیبه و اشعار و نگارگری نصب شد.

صحن‌های حرم شاه عبدالعظیم تهران

یکی از مهم‌ترین اطلاعات حرم شاه‌عبدالعظیم تهران که باید بدانید، آشنایی با صحن‌های این حرم است. با اینکه بیشتر صحن‌ها و ایوان‌های حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران در هنگام حکومت صفویه ساخته شده‌است، اما مهم‌ترین صحن حرم یعنی صحن بزرگ آستانه، به دستور ناصرالدین شاه ایجاد گردید. باقی صحن‌های حرم عبارت‌اند از صحن امام حسین یا طوطی، صحن امام‌حسن یا عتیق، صحن ولیعهدی یا کاشانی یا ناصری، صحن باغچه علی‌جان و صحن امامزاده حمزه. 

رواق‌های حرم شاه‌عبدالعظیم تهران

ویژگی مشترک بین رواق‌های حرم شاه عبدالعظیم با سایر حرم امامزادگانی که در زمان صفویه ساخته شده، استفاده از دیوارهای مرمرین و کاشی‌کاری‌های سقف بنا است.

ازجمله جاذبه‌های این رواق‌ها، می‌توان به محراب زیبای آن‌ها اشاره کرد. کاشی و معرق‌کاری دیوارهای مرمرین و کاشی‌کاری‌های سقف، آن رواق‌ها را بسیار جذاب و موردتوجه قرار داده‌است. رواق بالاسر مجموعه در زمان صفویه ساخته شده‌است که محراب چشم‌نواز و کاشی و معرق‌کاری بی‌نظیرش بسیار شهرت دارد.

از دیگر رواق‌ها باید به رواق شرقی اشاره کرد که از نظر معماری بسیار شبیه به رواق بالاسر است. رواق آخر نیز جنت سرا است که با دو درب زرین به حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران راه دارد و از مکان‌های زیبای حرم است. 

غرفه‌های حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران

در حرم شاه عبدالعظیم نیز مانند بسیاری از زیارتگاه‌های کشور، غرفه‌های فراوانی جهت فروش سوغاتی، آثار مذهبی و فرهنگی و پاسخ به سؤالات شرعی وجود دارد. جهت پیدا کردن هر یک از این غرفه‌ها می‌توانید به خادمان حرم مراجعه کنید.

مسجد جامع حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران

مسجد‌جامع آرامگاه شاه عبدالعظیم، از مساجد قدیمی دوران قاجار است که تمام مراسمات مذهبی از قبیل نماز، عزاداری، سخرانی مذهبی و… در آنجا برگزار می‌شود. ورودی مسجد نیز از صحن عتیق است. 

مدرسه امین‌السلطان

این مدرسه در صحن باغ طوطی قرار دارد که تا امروز بسیاری از قسمت‌های آن تخریب شده و مکان آن به قبرستان باغ طوطی پیوست شده‌است.

مدرسه برهان در حرم عبدالعظیم حسنی

هم اکنون دو حوزه علمیه در حرم شاه عبدالعظیم تهران واقع شده‌ که یکی از آن‌ها برای سکونت طلاب استفاده می‌شود و حوزه دوم که نزدیک حرم شاه عبدالعظیم است، به مدرسه‌ی برهان یا مدرسه عتیق شهرت دارد. این مدرسه، ساخت دوران سلجوقی است اما در سال ۱۳۷۰ به‌طور کامل تخریب شد  به جای آن، بنای جدیدی ایجاد گردید. ساختمان جدید مدرسه بیش از ۵۰۰۰ متر مربع مساحت دارد. 

موزه حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران

پیشینه‌ تاریخی حرم عبدالعظیم حسنی، اشیا نفیس و ارزشمند به‌جامانده از گذشته و همچنین آثار اهدایی ثروتمندان و بزرگان به حرم نیاز به حفظ و نگهداری داشته‌است. به همین سبب موزه‌ای در حرم شاه‌عبدالعظیم تهران ایجاد شد. این موزه در سال ۱۳۸۱ در مساحتی برابر با ۳۰۰۰ متر در جنوب‌شرقی حرم تأسیس شد. 

از مهم‌ترین و مشهور‌ترین آثار حاضر در موزه شاه عبدالعظیم تهران می‌توان به آثار زیر اشاره کرد:

• آثار سفالی با قدمتی برابر با ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح
• تابلو‌های خطاطی و نقاشی‌هایی از قیامت و کربلا
• قفل‌های فولادی که در گذشته در حرم شاه‌عبدالعظیم تهران استفاده می‌شد
• درب‌های قدیمی هفتصد و هشتصد ساله
• مدال ‌های اهدایی ورزشکاران و قهرمانان به‌همراه پول‌ها قدیمی
• سکه‌های ضرب‌شده در دوران اشکانی تا کنون
• پارچه‌های استفاده‌شده در حرم عبدالعظیم حسنی از دوران صفویه و قرن 14ام.

برخی از این آثار جزو بزرگ‌ترین آثار در جهان اسلام محسوب می‌شود. البته بسیاری از آن‌ها مربوط به حرم نبوده و بیشترشان اهدایی است و یا به این محل انتقال داده‌شده‌.

باغ جیران 

اگر اهل سریال‌های نمایش‌خانگی باشید، قطعاً با جیران و داستان عشق ناصرالدین شاه به او آشنایی دارید. جیران همسر محبوب و سوگلی ناصرالدین شاه بود که در اثر بیماری سل از دنیا رفت. شاه به دلیل علاقه خاصی که به جیران داشت، در مجموعه شاه عبدالعظیم تهران، باغی به نام همسرش تأسیس کرد. پس از مرگش نیز جسدش به باغ جریان منتقل و در کنار همسر محبوب خود به خاک سپرده شد. این باغ در ضلع غربی حرم قرار دارد. 

باغ طوطی 

آرامگاه بسیار قدیمی حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران، باغ طوطی نام دارد که در نزدیکی مدرسه امین‌السلطان واقع شده‌است. هنگام تخریب و نوسازی مدرسه، بخش بزرگی از صحن باغ به قبرستان اضافه شد. از آن‌جایی که باغ طوطی در خارج از محوطه حرم قرار گرفته‌است، چشم‌انداز بسیار خوبی نسبت به حرم، مناره و گنبدها دارد. اگر دوست دارید عکسی از حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران داشته‌باشید، بازدید از باغ طوطی را فراموش نکنید؛ چراکه این باغ می‌تواند لوکیشن خوبی برای عکاسی باشد.

نامدارانی که در حرم شاه‌عبدالعظیم تهران آرمیده‌اند

در این حرم و اطراف آن نامداران بسیاری به خاک سپرده‌شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ناصرالدین شاه که در دوره انقلاب اسلامی سنگ قبرش به خلوت کریمخانی منتقل شد. سید ابوالقاسم کاشانی، ملا علی کنی، محمد قزوینی، عباس اقبال آشتیانی، شیخ محمد خیابانی، ستارخان، محمد تقی فلسفی و تعدادی از حاکمان اردلان که از وابستگان قاجار بودند. 

حرم عبدالعظیم حسنی در ۱۵۰ سال اخیر

 در طول تاریخ دور و دراز ما و مخصوصاً در طول ۱۵۰ سال اخیر، شهر ری آبستن حوادث بسیاری بود. خصوصاً حوادث سیاسی و اجتماعی که در این بخش از مقاله به مهم‌ترین آن‌ اشاره‌ای خواهیم داشت. 

بی‌شک ترور ناصرالدین شاه، مشهورترین اتفاقی است که در حرم شاه‌عبدالعظیم تهران اتفاق افتاد. در سالگرد پنجاه‌سالگی سلطنت که ناصرالدین شاه برای زیارت به حرم آمده‌بود، به ضرب گلوله و توسط میرزا رضای کرمانی ترور شد و پس از ترور، او را در جوار حضرت حسنی دفن کردند. امروزه هیچ نشانی از آرامگاهش در دسترس نیست. حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران در دوران مشروطیت همواره صحنه اتفاقات مهم موافقان و مخالفان مشروطیت بود. هجرت صغری یا همان هجرت علما به شاه عبدالعظیم یکی از همین جریانات سیاسی است. همچنین این حرم، محلی برای سخنرانی بسیاری از مخالفان مشروطه چون شیخ فضل الله نوری بوده‌است. تحصن تجار تهرانی در اعتراض به عبدالمجید عین‌الدوله، صدراعظم ایران که از مخالفان مشروطه بود نیز از وقایع مهم دوران مشروطیت در حرم شاه‌عبدالعظیم تهران است. آیت‌الله مدرس هم در جوار عبدالعظیم حسنی و در اعتراض به نخست‌وزیری صمصام السلطنه تحصن داشت که از اتفاقات مهم آن زمان بوده‌است.

بازار شاه‌عبدالعظیم؛ بازاری با ۵۰۰ سال قدمت

 بازار حرم شاه‌عبدالعظیم تهران مربوط به عصر صفویه است و در حدود ۵۰۰ سال قدمت دارد. در زمان قاجاری‌ها و به فرمان امیرکبیر، بازار تاریخی ری بازسازی شد. این بازار در امتداد شمالی جنوبی صحن حرم قرار دارد. جالب است بدانید در گذشته جاده‌ ابریشم از این بازار می‌گذشت و یکی از مراکز تجاری ایران بود. 

اگرچه با توجه به تاریخی بودن بازار ری نمی‌توان آن را نوسازی کرد، اما در سال‌های گذشته چندین بار مورد مرمت قرار گرفته‌است. بازار حرم شاه‌عبدالعظیم تهران هنوز هم یکی از مراکز مهم خرید در این منطقه است و به‌خاطر فضای سنتی و تاریخی خود مورد توجه بسیاری قرار گرفته‌.

۱۳ مورد از امکانات حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران

یکی از مهم‌ترین اطلاعات حرم شاه‌عبدالعظیم تهران، امکانات فراوان آن است. حرم عبدالعظیم حسنی نیز مانند بسیاری از مراکز زیارتی بزرگ کشور از امکانات ویژه‌ای برخوردار است که با هم تعدادی از آن‌ها را بر می‌شماریم.

• سرویس بهداشتی
• وضوخانه
• کفش‌داری
• دفتر نذورات
• کتابخانه
• مرکز نجوم و آسمان‌نما
• مرکز آموزش قرآن و حدیث
• حوزه علمیه خواهران و برادران
• مجتمع آموزشی حکمت
• دارالشفا کوثر
• امانت چادر
• همیار، ویلچر و رمپ ورودی برای معلولان 
• پارکینگ 

۴ مسیر دسترسی به حرم

از طریق ماشین شخصی، مترو و اتوبوس می‌توانید به حرم دسترسی داشته‌ باشید. ایستگاه شهر ری در خط ۱ متروی تهران تنها ۳۰ دقیقه تا حرم شاه‌عبدالعظیم تهران فاصله دارد. برای طی این فاصله، در مسیر تاکسی و تاکسی اینترنتی وجود دارد. مسیر دسترسی به آرامگاه عبدالعظیم بستگی به مبدأ شما در تهران دارد؛ به همین خاطر در ادامه برخی از این مسیرهایی که به حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران منتهی می‌شود را بررسی می‌کنیم.

• بزرگراه آزادگان جنوب، خیابان شهید رجایی، پل فتح، بلوار شهید دستواره، درب جنوبی حرم. 
• بزرگراه نواب‌صفوی جنوب، بزرگ‌راه شهید تندگویان، بزرگراه آزادگان، خیابان شهید رجایی، پل فتح، بلوار شهید دستواره.
• خیابان وحدت اسلامی، خیابان شوش، خیابان شهید رجایی، پل فتح، بلوار شهید دستواره.
• خیابان دماوند، سی‌متری نیرو هوایی، بزرگراه بسیج، بزرگراه آزادگان، خیابان فدائیان اسلام، کمربندی شهرری، درب شرقی حرم. 

به یاد‌داشته باشید با کمک لوکیشن و اینترنت‌ همراه به‌راحتی می‌توانید از هر نقطه از تهران به حرم دسترسی پیدا کنید.

ساعت بازدید از حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران

حرم در شش‌ماه اول سال، یک ساعت قبل از اذان صبح تا ۳۰ دقیقه بامداد، در شش‌ماه دوم سال، یک ساعت قبل از اذان صبح تا ساعت ۲۲:۳۰ و در ایام تعطیل شامل شب‌های جمعه، ماه مبارک رمضان و مناسبت‌های ویژه مذهبی به‌صورت یکسره باز است. 

۱۱ مورد از آداب زیارت در حرم

زیارت آستان مبارک و مقدس و حرم‌های مطهر امامزادگان، دارای آداب خاصی است که به‌صورت مختصر به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

1. وضو و غسل زیارت بگیرید

2. لباس تمیز بپوشید

3. خود را خوشبو کنید

4. قبل از ورود به حرم مطهر اذن دخول بخوانید

5. هنگام ورود به حرم مطهر، ذکر تکبیر (الله‌اکبر) و تحمید (الحمدلله)، تسبیح (سبحان‌الله)، تهلیل (لااله‌الاالله) و صلوات بر محمد و آل محمد 

6. رو‌به‌روی قبله مطهر وایسید و زیارت مربوطه را قرائت کنید

7. نماز زیارت را که حداقل دو رکعت است، بخوانید 

8.  حرمت سایر زائرین محترم را رعایت کنید

9. چنانچه هنگام ورود به حرم شاه‌عبدالعظیم تهران نماز جماعت منعقد بود، بسیار مورد رضایت خداوند است که ابتدا در نماز جماعت شرکت کنید، سپس زیارت را به جای آورید. حتی اگر در حین زیارت، نماز جماعت برپا شد، مستحب است زیارت را قطع  کنید و پس از اتمام نماز، زیارت را ادامه دهید.

10. زیارت را با صدای آهسته و با توجه به معانی آن بخوانید و سکوت و آرامش حرم مطهر را حفظ کنید.

11. شایسته است که همه زیارت‌هایی که از ائمه معصومین علیهم‌السلام رسیده، مانند زیارت امین‌الله و زیارت جامعه کبیره را قرائت کنید.

ثواب زیارت حرم شاه‌ عبدالعظیم تهران

فرهنگ زیارت در میان شیعیان، از روش‌های اساسی برای احیای نام و یاد بزرگان، عالمان و اولیای خدا است. زیارت حرم شاه ‌عبدالعظیم تهران نیز همیشه مورد تأکید و توجه بوده‌است. در سخنی از امام هادی آمده‌است که هر کس قبر حضرت عبدالعظیم حسنی را زیارت کند، خداوند بهشت را به او پاداش می‌دهد.

جمع‌بندی

همانطور که در این مقاله خواندید، ویژگی‌های حرم شاه عبدالعظیم تهران، تنها به زیارت محدود نمی‌شود؛ بلکه بخش‌های مختلفی مانند بازار، مدرسه، مسجد و…را در خود جای داده‌است. شما تا‌به‌حال به کدام بخش‌های حرم رفته‌اید؟ تجربیات خود را در قسمت نظرات این مقاله با ما درمیان بگذارید.