فرهنگ بومی کاشان

اگر به تحقیق در مورد کاشان علاقه‌مند هستید، این مقاله را تا پایان دنبال کنید؛ چراکه در متن پیش‌رو، فرهنگ بومی کاشان را مورد بررسی قرار داده‌ایم. کاشان از جمله قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که در برخی از دوره‌های تاریخی مختلف یکی از مراکز ثقل حکومت‌ها به‌حساب می‌آمده است. از همین روی، این شهر دارای انواع جاذبه‌های تاریخی و طبیعی است. از باغ فین کاشان، که بیشتر به عنوان قتلگاه امیرکبیر شناخته می‌شود تا تپه‌های باستانی سیلک و کویر مرنجاب، بخش کوچکی از جاهای دیدنی کاشان هستند. علاوه‌بر این، اهمیت کاشان در دوره‌های تاریخی مختلف، منجر به تراکم جمعیت در این منطقه گردیده و به طبع آن، تنوع بی‌نظیری به آداب و رسوم مردم کاشان بخشیده است. بیایید برخی از زیباترین فرهنگ‌های مردم کاشان را با یکدیگر مرور کنیم.

مراسم آتش افروزی و جل‌جلانی کاشان

این رسم قدیمی معمولا در شب‌های دهه‌ی دوم دی‌ماه انجام می‌شود و ریشه آن به منطقه نطنز و آبادی‌های اطراف آن برمی‌گردد. در این رسم گروه‌های مختلف کودکان و نوجوانان در هر آبادی، ضمن جمع‌آوری مقدار زیادی هیزم، آن‌ها را به بالای بلندترین تپه‌ی روستای خود برده و آتش می‌زنند. این آتش باید به قدری قدرتمند باشد که نور آن به تک تک درختان برسد و کل روستا را روشن کند. طی تحقیق در مورد کاشان مشخص گردیده که مقصود مردم از رسم آتش‌افروزی و جل‌جلانی، رساندن نور آتش به درختان است، چراکه آنها اعتقاد دارند نور آتش درختان را پربارتر کرده و آفات را از آن‌ها می‌زداید.

در ادامه شب

همچنین گروهی دیگر به منظور پربارتر کردن درختان، سنگ‌های جمع‌آوری شده از گورستان را به شاخه‌های درختان آویزان می‌کنند. پس از خاموش شدن آتش و تاریک شدن روستا، بچه‌ها همراه با شعر و آواز به در خانه‌ها رفته و طلب شیرینی می‌کنند. صاحب‌خانه نیز می‌تواند میوه، آجیل، نخودچی کشمش یا هر نوع تنقلاتی که مایل است را درون کیسه‌ای که سرگروه بچه‌ها به دست دارد، بریزد و در عوض مقداری از محتویات داخل کیسه را به عنوان تبرک با خود به خانه ببرد. در پایان مراسم، بچه‌ها در یک مسجد یا حسینیه دور هم جمع می‌شوند و تنقلاب جمع‌آوری شده را بین فقرای روستا تقسیم می‌کنند.

کاشان در هر فصل چهره‌ای تازه از آیین‌ها و زیبایی‌هایش دارد. اگر به سفرهای فرهنگی علاقه دارید، می‌توانید از بخش رزرو هتل یا بلیط هواپیما برای انتخاب اقامت و مسیر سفر خود استفاده کنید.

آیین اسفندی

یکی از جذاب‌ترین قسمت فرهنگ بومی کاشان، جشن شب اسفند یا همان آیین اسفندی است. مطابق با آنچه که در تقویم جلالی آورده شده، آیین اسفندی در سنت‌های کهن ایرانی وجود داشته و به خدای سپندارمذ مرتبط است. مردم کاشان پنج روز پایانی بهمن‌ماه را از بقیه سال جدا کرده و آن را «پنجه» می‌نامند. مناسک مختلفی که در این پنج روز انجام می‌شود، بی‌شباهت به فرهنگ مردم ایران در ایام پیش از نوروز نیست. به عنوان مثال در این روزها مردم خانه‌های خود را تمیز می‌کنند، در حمام‌های عمومی به صورت گروهی به نظافت خود می‌پردازند و حتی کسبه و مغازه‌داران، ویترین یا حجره‌های خود را به زیبایی تزئین می‌کنند.

هدیه دادن!

یکی دیگر از مناسک مرتبط با شب اسفندی که ضمن تحقیق در مورد کاشان با آن آشنا خواهید شد، «هدیه دادن» است. در این روزها تقریبا همه مردم هرآنچه دارند را به یکدیگر هدیه می‌دهند. این هدیه در واقع نوعی مبادله به حساب می‌آید. به‌عنوان مثال دامداران محصولات لبنی، تخم مرغ و گوشت هدیه می‌دهند، مالکان زمین‌های کشاورزی و دهخداها روغن و برنج، صاحبان صنایع نساجی و قالی‌بافی، پارچه و گلیم و قالیچه، و خلاصه هر کسی مقداری از آنچه دارد را به دیگری می‌دهد. همچنین خانواده‌ها نیز مقداری از خوراکی‌ها و تنقلات خود را در سینی گذاشته و به کارگران می‌دهند. برخی دیگر نیز این تنقلات را به قبرستان برده و برای اموات خود خیرات می‌کنند.

رشته پلو یا عدس پلو؟

همچنین در شب‌های اسپندی، خانواده‌ها در خانه خود باقی می‌مانند و کسی به مهمانی نمی‌رود. همه اهالی چراغ خانه خود را تا روز بعد روشن نگه می‌دارند و مشغول پخت و پز می‌شوند. برنج از مرسوم‌ترین غذاهای شب اسفندی است که می‌تواند در کنار خورش یا به صورت رشته پلو، عدس پلو و غیره طبخ گردد. متاسفانه امروزه در بسیاری از مناطق این شهر، این رسم زیبا به دست فراموشی سپرده شده و تنها در معدودی از روستاهای اطراف کاشان انجام می‌گیرد.

چله بزرگ و چله کوچک کاشان

یکی دیگر از زیباترین بخش های فرهنگ بومی کاشان مراسم چله بزرگ و کوچک است. جالب است بدانید اهالی این خطه از کشور، برای روزهای مختلف فصل زمستان، نام‌گذاری‌های منحصربه‌فردی دارند. آن‌ها پنجاه روز اول زمستان را چله بزرگ و بیست روز بعدی را چله کوچک می‌نامند. یه همین ترتیب ده روز بعدی را «امن و بهمن»، هفت روز بعدی را «سرما پیرزن» و سه روز پایانی زمستان را «سرما عجوزه» نام‌گذاری می‌کنند. طی تحقیق در مورد کاشان متوجه شدیم که مردم در روزهای مخصوصی از چله بزرگ به خانه یکدیگر رفته و برف پشت‌بام آنها را پارو می‌کنند. صاحب‌خانه نیز به جای دستمزد، برای آن‌ها آش می‌پزد.

چهارشنبه سوری در فرهنگ بومی کاشان

اگر به تحقیق در مورد کاشان علاقه‌مند هستید، جالب است بدانید که یکی دیگر از قسمت های مهم فرهنگ بومی کاشان، جشن چهارشنبه سوری است. این جشن اگرچه در سرتاسر کشور عزیزمان وجود دارد، اما در شهر کاشان با حال و هوا و مناسک متفاوتی برگزار می‌شود. در آخرین چهارشنبه سال، بانوی خانواده بوته‌ای خار را در حیاط یا کوچه آتش می‌زند. مردم کاشان مقداری اسپند نیز روی آتش می‌پاشند و همچنین یک کوزه آب نیز در کنار آن قرار می‌دهند. کاشانی‌ها اعتقاد دارند که این دو مورد بلا را از زندگی ایشان دور خواهد کرد. پریدن از روی آتش و خواندن اشعار نیز همچون دیگر شهرها انجام می‌گیرد.

فال گوشی

فرهنگ بومی کاشان است و مراسم فال‌گوشی . این رسم بیشتر توسط دختران دم بخت، زنانی که به دنبال فرزندآوری هستند و افرادی که آرزویی در دل دارند انجام می‌گیرد. آنها در غروب چهارشنبه سوری به گذرگاه‌های پرتردد شهر یا روستای خود رفته و به حرف‌های رهگذران تفأل می‌زنند. بدین ترتیب هر سخن شیرین، تلخ، نیک، بد، امیدوارانه، یا نومیدانه‌ای که توسط عابران بیان گردد، به مثابه پیش‌گوییِ اقبال فال‌گوش‌ها در نظر گرفته می‌شود.

کوزه شکنی

کوزه شکنی یکی دیگر از موارد جالب در فرهنگ بومی کاشان، آن هم در روز چهارشنبه سوری است. در این رسم هر خانواده یک کوزه سفالین برداشته و مقداری زغال و نمک و تعدادی سکه داخل آن قرار می‌دهد. زغال، به عنوان نمادی از سیاه‌بختی، نمک به عنوان نماد شورچشمی و سکه نیز نمادی از تنگدستی در نظر گرفته می‌شود. سپس هرکدام از اعضای خانواده کوزه را دور سر خود می‌چرخاند و در نهایت آخرین نفر کوزه را به پشت‌بام برده و همزمان با پرتاب کردن آن به درون کوچه می‌خواند: «درد و بلای خانه / ریختم به توی کوچه». به باور مردمان این خطه، این عمل تیره‌بختی، تنگدستی و شوربختی را از خانه و اهل آن دور می‌کند.

دیگر جلوه‌های فرهنگ بومی کاشان

فرهنگ بومی کاشان فقط در آیین‌ها و جشن‌های سنتی خلاصه نمی‌شود. در میان کوچه‌پس‌کوچه‌های این شهر، رد پای فرهنگ را می‌توان در هر جزئی از زندگی مردم دید؛ از عطر گلابی که در بهار از دیگ‌های مسی بلند می‌شود تا نقش‌هایی که زنان کاشانی با دستان خود روی دار قالی می‌بافند. هنرهایی چون قالی‌بافی، زری‌بافی و سفال‌گری، نه فقط منبع درآمد، بلکه بخشی از هویت و باور مردم کاشان‌اند؛ هنری که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و هنوز هم در خانه‌های قدیمی زنده است.

در بسیاری از مراسم سنتی، به‌ویژه جشن‌های گلاب‌گیری و شب اسفندی، صدای موسیقی محلی و ترانه‌های کهن کاشانی به گوش می‌رسد؛ نغمه‌هایی که شادمانی، دعا و امید را در هم می‌آمیزند. این پیوند میان طبیعت، هنر و باورهای مردمی باعث شده تا کاشان نه تنها شهری تاریخی، بلکه نمادی زنده از فرهنگ اصیل ایرانی باشد؛ شهری که هنوز می‌توان بوی گلاب، رنگ قالی و گرمای دل مردمش را در کنار هم احساس کرد.

جمع‌بندی

فرهنگ بومی کاشان، آیینه‌ای از تاریخ و روح مردمان این شهر است؛ مردمی که در دل کویر، با آیین‌ها و جشن‌هایشان به زندگی رنگ بخشیده‌اند. از جل‌جلانی و شب اسفندی گرفته تا چهارشنبه‌سوری و کوزه‌شکنی، هر رسم نشانی از باور به روشنایی، خیر و برکت دارد. در کنار این آیین‌ها، عطر همیشگی گلاب، نغمه‌های محلی و هنر دستان زنان و مردان کاشانی، تصویری کامل از اصالت و صمیمیت این شهر را پیش چشم می‌گذارد.

اگر به شناخت فرهنگ‌های محلی شهرهای ایران علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله فرهنگ بومی کرمانشاه را هم بخوانید.

سوالات متداول